PR-ИЙН ТУХАЙ ӨГҮҮЛЭХ НЬ

Түүхэн үүсэл
PR нь хүн төрөлхтний түүхэнд сүүлийн ганц хоёр зуун жилд үүссэн хэмээн бид батлах нь олонтаа. Агуйн хүйн нэгдлийн үед анчид өөрсдийн бүтээлээрээ онцлог байдлаа харуулах /буюу батлах/ зорилготой байсныг агуйн сүг зураг илэрхийлж байгаа хэрэг биш гэж үү? Эртний месопотамчууд барьж байгуулах чулуун хэрэм дээрээ эрх баригчдын нэр алдар, үйлс бүтээлийг магтан дуулсан бичээс үйлдэж байжээ. Эртний болон дундад зууны хотуудын гудамжинд мухлагуудад бараа таваар явуулын хүмүүсийн анхаарлыг татаж, урин даллах зорилгоор тусгай аман харилцааг ашиглаж байв. 

Нийгэм хөгжих тусам улс төр, худалдаа арилжаа болон олон нийтийн үйл ажиллагаан дахь тухайн санаачлага амжилттай хийгээд амжилтгүйгээр нийгмийн цэцэглэлтэд нөлөөлөх болсон. Тиймээс ч Баруун европ, Америкийн капиталист аж ахуйн харилцаа ялангуяа тэдгээрийн аж үйлдвэрийн хэлбэр дэх хэрэглээний зах зээл бүрэлдэн бий болохтой зэрэгцэн  худалдаа арилжааны PR өөрийн хөгжлийн томоохон түлхцийг авсан байна. 

“Public Relations” хэмээх ойлголтыг анх 1807 онд АНУ-ын ерөнхийлөгч Т.Жефферсон “Конгрессын долоо дахь тунхаг” бүтээлдээ тусгасан байна. PR бие даасан үйл ажиллагааны төрөл хийгээд шинжлэх ухаан болох үйл явц XX зууны эхэн үетэй холбогдоно. 1900 онд Харвардын их сургууль сэтгүүлч сурвалжлагчдын товчоо үндэслэж, 1904 онд Пенсильвани мужийн их сургуульд сэтгүүлч сурвалжлагчдын хувийн алба байгуулсан. 1918 онд Иллинойс мужийн их сургууль, 1922 онд  Нью-йоркийн их сургуулийн сургалтын төлөвлөгөөнд PR-ийн курс оруулах болсон байна. 1923 онд З.Фрейдийг залгамжлагч Эдвуард Бернауз ”Crystallizing Public Opinion” /Олон нийтийн санаа бодлын талсжилт/ хэмээх PR-ийн тухай анхны ном хэвлэгджээ. 

1930-аад оны эхээр АНУ-д PR нь менежментийн бие даасан үүрэг функц болох хөгжих болсон. Мөн үеэс PR үйлдвэрлэгчдийн зүгээс нийгмийн санаа бодолд /хэрэглэгчдийг дээдлэх санаа бодол/ нөлөөлөх хийгээд харилцан үйлчлэх өсөн буй хэрэгцээнд чиглэсэн бизнесийн бие даасан хүрээ болон төлөвших болов.
 
Сонгодог PR бодит практикт 1902 оноос эхлэн хөгжсөн гэж тооцдог. “PR” хэмээн нэрийдсэн шинжлэх ухааны түүх доор өгүүлсэн үйл явдлаас эхэлсэн байна.
 
Америкийн сэтгүүлч Ида Тарбелл “Стандарт-Ойл Компаний түүх” нэртэй цуврал өгүүлэл нийтлэж эхэлжээ. Уг фирмийн эзэн америкийн төдийгүй дэлхий дахинд алдартай домогт Жон Д.Рокфеллер байв. Тарбелл өрсөлдөөнд шудрага бус арга хэрэглэхийг шүүмжилж, газрын тосны магнатыг ч давхар “хэлчихжээ”. Олон нийтийн анхаарлыг татсан уг өгүүлэл “амьд домог”-ийн нэр хүндийг унагахад ноцтой нөлөөлжээ. Улмаар ажил хэргийг амжилттай хөтлөхөд хүргэсэн гэж хэлэх ямар ч боломжгүй болов. Фирмийн дотоод харилцааг доройтуулж, компанид тааламжгүй байдлыг бий болгож эхлэв. Гэр бүлийн харилцаанд ч ан цав сууж байлаа. Уг нийтлэлийн эргэн тойронд жинхэнэ шуугиан дуулиан өрнөх болжээ.  Нийгмийн үлэмж эгдүүцлийн дунд АНУ-ийн Конгресс трестийн эсрэг алдарт хуулиа баталсан байна. Ингээд “сүүдрийн” бизнест тооцогдсон компаниудад шийтгэл оноох болсон байна. Энэ үеэс Рокфеллер “лонхноос PR джин гаргах” – цэцэн шийдвэрээ гаргажээ. Тэрээр сэтгүүлчдийг ашиглаж эхэлсэн байна. Тэдгээрт АНУ-ын бизнесийн салбар хүрээнд сайн нэр хүндтэй Айви Ли ч орж байсан юм. Ли нэр хүндтэй сонинд Рокфеллерийг үйлдвэрийн магнат бус харин гэрийн эзэн, хайртай эцэг, халамжит нөхөр гэдэг утгаар өгүүлэл нийтэлжээ.
 
Айвин Ли өмнөө тавьсан зорилгоо хүндтэйгээр биелүүлж чаджээ. Учир нь уян сэтгэлт америкчууд өгүүллээс үлгэр жишээ, эрч хүчтэй ажил хэрэгч хүн, элэгсэг журамт иргэнийг харуулж чадсан тэрхүү “Өвгөн Жо”-г л олж харсан байна. 
 
Өнөөдөр зөвхөн Америкт PR консалтинг эрхлэдэг 5000 гаруй компани байна. Цаашлаад худалдааны PR-ийн алба буюу өөртөө тусгай салбар хэлтэс бүхий реклам сурталчилгааны агентлагийн тоог тодорхой гаргах боломжгүй байдаг байна. Үйл ажиллагааны уг төрөлд 250 мянган рекламист, 130 мянга гаруй сэтгүүлч, 10000-н харилцааны мэргэжилтэн ажиллаж байдаг төдийгүй  америкийн 200 гаруй их дээд сургууль, коллежи тухайн хүрээний боловсон хүчин бэлтгэж гаргаж байдаг.  
 
1948 онд АНУ-д PR-ийн нийгэмлэг байгуулагдаж, 1955 онд 65 орны мэргэжилтнүүдийг багтаасан Олон улсын PR-ийн ассоциаци /IPRA/ Лондонд анх байгуулагдсан.
 
1970-аад оноос PR дэлхий дахинаа өргөн тархах болсон байна. 1990-ээд оны эхээр Дорнод Европын орнуудын “шинэ” зах зээлд нэвтрэх болж, өдгөө манай хойд хөршийн томоохон их дээд сургуулиудад PR-ийн мэргэжилтэн бэлтгэх болж, мэргэжлийн агентлаг олноор байгуулагдсан байна.
 
Онол, сонгодог үзэл баримтлалууд
Зарим эх сурвалжууд барууны удирдагчид мэдээлэл бэлтгэх, цацахтай холбоотой үйл ажиллагаагаа ажлын цагын 4/3-аас 4/2-т явуулдаг гэж нотлох нь бий. Магадгүй Монголд хэн ч түүний үнэ цэнийг анзаарахгүй биз. Гэвч бүтээгдэхүүн үйлчилгээг үйлдвэрлэх, борлуулахаас аваад өөрийн болон бүтээгдэхүүнийхээ тухай мэдээллийг бэлтгэх, цацах хүртэл эхнээсээ эцсээ хүртэл монголын бизнесменүүдийг хүч үзэхэд хүргэж буй өрсөлдөөний өнөөгийн нөхцөл байдлыг ойлгохын тулд өглөө бүр өөрийн шуудангийн хайрцагаа шалгаж, бөөн сонин хэвлэл болон реклам сурталчилгааны хуудаснуудаас ялган сөхөж үзэх, нийслэлийн төв замын дагуу байршуулсан рекламны самбарыг тоолохын оролдоход л хангалттай.
 
Мэдээж уг чармайлт нь ашиг орлогын бусад эх үүсвэр хийгээд боломжит хэрэглэгчдийг нэмэгдүүлэхэд л чиглэж байгаа нь тодорхой. Авторитар суртлаас  хувь хүний эрх чөлөөг дээдэлсэн чөлөөт нийгмийн ялгагдах нэг онцлог бол итгүүлэн үнэмшүүлэх аргаар ажиллахыг  хэн ч чамд тушаахгүй бас шийтгэхгүй. “Үл захирагдагчид”-д олзлогдсон худалдан авагч, үйлчлүүлэгчид ч тухайн зах зээлийн тогтолцооны үед бүтээгдэхүүн үйлчилгээг тэдэнд санал болгохыг мөн хүсч байдаг. Итгүүлэн үнэмшүүлэх аргаар ажиллах гэдэг нь зөвхөн хэрэглэгчдийн ухамсартай тулж ажиллах гэсэн утгатай байж ч магад. Иймээс Танд Нийгмийн Санаа Бодол гэдгийг тодорхойлох, ойлгохыг хичээх үлдлээ. Энэ нь худалдааны PR-ийн зорилгыг ойлгоход бидэнд дөхөм болж өгнө.
 
Нийгмийн ухамсрын хөгжлийн үндэс нь Нийгмийн санаа бодол юм. Нийгмийн санаа бодол, нийгмийн ухамсар, олон нийтийн харилцааны хэрэгслийн хооронд ямар нэгэн холбоо оршдог нь санамсаргүй хэрэг бус. Нийгмийн санаа бодол нийгмийн шууд холбоо хэлхээ бүр цаашлаад түүний олон нийтийн харилцааны хэрэгслийн төлөөлөгч болох - мэдээллийг түгээгчийн ажиллагаагаар бүрэлдэж байдаг.  
 
Мэдээлэл нийгмийн хийгээд төрийн амьдрал эцэст нь хэрэглэгчдийн сонголтын асуудал, үйл ажиллагааны баримт сэлт, үйл явдлын тухай үнэлэлт бүхий эрэгцүүллийг хүлээн авагчдад /аудитор/ хүргэх явцыг хэрэгжүүлж байдаг функциональ үүрэгтэй.
 
Хүн өөрийн шийдвэр, үйлдэл  тухайлбал, хэрэглэгчдийн сонголтод сэдэл өгч, түүнийг удирдаж байдаг санаа бодлыг бүрдүүлж, тогтоож буй домог, хэвшмэл сэтгэлгээ /стереотип/ болон нийгмийн санаа бодолтой хэрхэн ажиллах талаар агуулгын талыг PR тодорхойлж өгнө. Хөгжсөн, хөгжиж буй, эмх замбараагүй хийгээд зохицуулалттай, зэрлэг хийгээд соёл иргэншсэн бүхий л зах зээлд эцсийн эцэст хамтралт ч өрсөлдөөний талбар үргэлж оршиж ирсэн. 
 
PR гэж юу вэ?
Уг ойлголтыг нэг тодорхойлолтоор тайлбарлах боломжгүй. Зарим судлаачдын үзэж буйгаар PR-ийн талаар 400 гаруй тодорхойлолт байдаг байна. PR-ийг мэдлэгийн ямар салбар болох тухайд юу ч ярих аргагүй. Арилжааны PR-ийн хамгийн ерөнхий тодорхойлолт өгсний нэг нь:
 
PR – олон тооны өрсөлдөгчдийн дундаас өөрийн үзэл санааны өрсөлдөх чадвахийг сайжруулах зорилгоор олон нийтийн санаа бодлыг бүрдүүлэх, өөрчлөх, засварлахад чиглэсэн итгүүлэн үнэмшүүлэх арга хэрэгслийг хэрэглэх үйл ажиллагаа юм. Гэхдээ PR-ийн арга хэрэгслийн ашиглах явдал мэдээллийг хүлээн авах хүний ойлгоцын онцлог ялгаанд үндэслэдэг.
 
Дээрх тодорхойлолтоос нэгдүгээрт, арилжааны PR-ийн онол практик нь сэтгэл судлал, менежмент, маркетинг, реклам сурталчилгаа гэсэн 4 “гол шугам”-ын уулзвар дээр оршдог. Жагсаалт цааш үргэлжилж ч болзошгүй. Хоёрдугаарт, арга хэрэгслийг ашиглахаас хамаарч арилжааны PR-ийг 4 загварт ангилж болно. Тэрчлэн PR нь салбар, үйл ажиллагааны хүрээ болохын хувьд орон нутгийн хийгээд глобал зэрэг янз бүрийн түвшинд зорилгыг шийдвэрлэхэд оролцож байдаг. Дараах загварууд байж болно:
1.    “Улаан захирал” загвар. Ашиглаж буй хэрэгсэл – засаг захиргааны нөлөөлөл үзүүлэх хэрэгслийг хамгийн өргөн хүрээнд хэрэглэдэг. Арга нь - гологдол гаргагчид ба ажил таслагчдийг донгодож буй үйлдвэрийн хамт олны хурал, “төлөвлөгөө, төлөвлөгөө, төлөвлөгөө” гэсэн уриаг давтах даргын хашгиралтаас аваад бүх холбоотын радиогоор өглөөний зургаагаас эгшиглэх мөнхийн бардангуй ая эгшиг, гудамжиндаа улаан даавуу, янз бүрийн хэмжээ бүхий удирдагчдийн хөрөгтэй улаан талбай дахь хөдөлмөрчдийн жагсаал хүртэл бүхэлдээ орно. Тухайн загвар нь ноёрхогч үзэл суртал хийгээд эдийн засгийн загварийн хүрээнд бий болж, төрийн үлэмж нөөц хэрэгсэлд тулгуурладаг байна. Уг загварыг бид “суртал ухуулга” гэж нэрлэж ирсэн уламжлалтай.
 
2.    “Ня-Бо” загвар. Хэрэгсэлд нь нийгмийн болон үйлдвэрлэлийн удирдлагад “эдийн засгийн хөшүүрэг” гэж нэрлэгдэх эдийн засаг, зохион байгуулалтын хэрэгслийн өргөн цуглуулга орно. Арга нь  үйлдвэрлэлийн багтаамжийг өсгөх болон бууруулах байдлаар зах зээлийн нөхцөл байдалд үйлдвэрийн газрын үзүүлэх хариу үйлдэл,  хөдөлмөрийн бүтээмж, чанарыг өсгөх зорилгоор эдийн засгийн урамшууллыг идэвхтэй ашиглахаас “Ня-Бо”-ийн баримт сэлтээр баталгаажсан эдийн засгийн глобал үзэл санааг олон түмний ухамсарт хүргэх хүртэл үйл явц багтана. Эдийн засгийн “урамшууллын”/ваучер/ томоохон кампани, түүний хатуу зүй тогтол болох: “хангалуун амьдрахыг хүсвэл төрийн өмч эзэмшсэн хөрөнгөтөн бол” хийгээд “үл мэдэх ойлголт”-ууд болох -  “үнэт цаас”, “хөрөнгө оруулалтын сан”, “ноогдол ашиг” гэх мэт зах зээлийн эдийн засаг цагаан толгой бий болгосон үлэмж өргөн мэдээллийн кампанийг ихэнхдээ дурсдаг.     
 
3.    “Маркетолог” загвар. Түүний уриа лоозон бол – “Хэрэглэгч хаан”. Хэрэгсэл нь – удирдлагын үзэл баримтлал болох  засаг захиргаа, зохион байгуулалт, эдийн засгийн гэсэн маркетингийн “жентльмен” иж бүрдэл багтана. Загварыг хэрэгжүүлэх арга – болзолт худалдан авагч, зорилтот зах зээл буюу “сонгогч”-ийн хэрэгцээ, хүлээлтийг судлан, хангах арга юм. Тэдгээр нь бүхэлдээ тодорхой улс төрч, нам, засгийн газар, төрийн улс төр-эдийн засгийн байдал, үйл явцын зах зээлийн стратеги, тактикыг тодорхойлж өгдөг байна. 
 
4.    “Тохируулагч” /модератор/ загвар. Хэрэгсэл – сэтгэл зүй, эдийн засаг, зохион байгуулалт, засаг захиргааны. Арга – мэдээллийн урсгалыг зохион байгуулах, удирдах технологи, реклам сурталчилгааны технологи, хэрэглэгчийн зан байдлыг загварчлах, зохицуулах чиглэлтэй мэдээллийг бий болгох, түгээх технологи орно. Үүнийг гол гүйцэтгэгч этгээд нь PR-ийн салбар дахь мэргэжилтэн юм. Тухайн загварын хүрээнд зах зээлийн эрэлт хэрэгцээг бүрдүүлэх, зохицуулах хийгээд байгууллага, компаний үйлдвэрлэл, борлуулалтын боломж нөхцөлтэй тэдгээрийг уялдуулахыг оролдлогыг хэрэгжүүлж байдаг. Тус загварын хүрээнд: хүмүүсийг хууран мэхлэх /манипуляци/ нь ёс зүйтэй хэрэг үү? гэсэн асуулт тавигддаг. Эерэг хийгээд сөрөг хариултын хоорондын тодорхойгүй хил заагийг тодруулах явдал хууль ёс, нийгмийн ёс суртахуун тэрчлэн энэ тухай PR мэргэжилтний өөрийн нь субъектив төсөөллийг тодорхойлохоос эхлэнэ.   
 
Монгол орны хувьд дээрх 4 загвараас эхнийх нь өмнөх тогтолцооны хувьд оршиж байсан бөгөөд сүүлийн 3 нь өдгөө хөгжих хөрс суурь тавигдсан гэж үзэж болно.
PR үйл ажиллагааны хүрээний үе шатлал шийдвэрлэх гэж буй зорилтыг тодорхойлж өгдөг:
Нэгдүгээр түвшин: “доод” -   реклам сурталчилгааны үйл ажиллагаагаар тодорхойлогдоно. Энэ нь арилжааны /маркетингийн/ буюу байгууллагын PR юм.
 
Хоёрдугаар түвшин – “дунд” – дам PR гэж нэрлэгддэг. Энэхүү түвшинд PR-ийг захиалагчийн ашиг сонирхол болон түүнийг илэрхийлэх арга замын хоорондын шууд, ил бус холбоо багтдаг. Тухайлбал, хүн амын эрүүл мэндийн талаар санаа зовниж нийлэг ширхэгтэй даавуунаас татгалзах талаар  ямар нэгэн “X” хэмээх эрүү мэндийн ассоциацийн мэдэгдэл хэрэглэгчдийг энэ талаар бодоход хүргэж улмаар хөвөн болон маалинган даавуу үйлдвэрлэгчийн санхүүгийн чадавхийг тодорхой хэмжээгээр бэхжүүлж өгдөг байна.      
 
Эцэст нь гурав дахь буюу – хамгийн “аюултай” түвшин – глобал PR. Тухайн түвшинд PR технологи макро эдийн засаг, геополитикийн түвшиний үйл явцад нөлөөлдөг эдийн засаг, улс төрийн глобал бүлэглэлийн эрх ашигт үйлчилдэг. Магадгүй зарим үндэстэн хоорондын болон шашин, угсаатны хийгээд бусад зөрчил цаашлаад улс төрийн хямрал, бүс нутгийн зэсвэгт мөргөлдөөн энэ түвшинд PR оролдлогын “аюултай” зэвсэг хэрэгсэлтэй харьцахад хүргэж ч болох юм.
 
PR  төслийн туйлын буюу бүрэн бүтцийг ярихын тулд эхлээд дараах салбаруудын мэргэжилтнүүдийн багийг авч үзэх хэрэгтэй:
1.    философи
2.    улс төр судлал
3.    имижмейкер судлал
4.    реклам
5.    сэтгэл судлал
6.    социологи
7.    мэдээлэл-аналитикийн хүрээ /мэдээлэл цугуулах, задлан шинжилгээ хийх/
8.    танилцуулга /үзүүлэн таниулах, танилцуулгын технологи/
9.    хэвлэлийн алба
10.    бүтээлч сэтгэлгээ (creative) /”цэвэр” урлаг бус үзэгч, сонсогчдын /аудитор/ сэтгэл санааг өдөөх чадвар/
11.    найруулах зүй /продьюсинг/
12.    MR /ОНМХ-тэй холбоо тогтоох/
13.    дотоод PR
14.    түүх /өмнөх туршлагын талаар үргэлж мэдэж байхын тулд/
15.    хууль эрх зүй
16.    маркетинг
17.    менежмент
18.    сэтгүүл зүй
 
Тэрчлэн PR мэргэжилтний үйл ажиллагааны хүрээг ангилж болно. Тухайн ангиллыг янз бүрийн онцлог шинжээр хийж болох бөгөөд боломжит хувилбаруудыг дор тодорхойлов.
1.    мэдээллийн урсгалын чиглэл хандлагаар нь гадаад, дотоод PR;
2.    газарзүйн онцлогоор засаг захиргааны нэгжийн, орон нутгийн, бүс нутгийн болон улс орны, олон улсын түвшний PR;
3.     Санхүүжилтийн эх үүсвэрээр нь худалдааны, санхүүгийн, үйлчилгээний, спорт, шоу бизнес, соёл урлагийн салбарын арилжааны (маркетингийн) PR; төрийн байгууллагуудын PR; улс төр, удирдлагын салбар дахь хув хүний PR;
4.    шийдвэрлэх гэж буй зорилго, зорилтоор нь: ажил албаны “эерэг имиж”-ийн үндэс суурин дээр гадаад, дотоод олон нийттэй эерэг таатай харилцаа тогтоох зорилт бүхий “имижийн PR”, тодорхой хямралын уршиг үр дагаврыг арилгах болон гадаад дотоод олон нийттэй харилцахад болзошгүй хямралаас зайлсхийх, прогнозчлох зорилт бүхий “хямралын эсрэг PR” хэмээн ангилж болно.

PR-ийн философи
PR хэнд хэрэгтэй вэ гэдэг утгаар бол үйлдвэрийн газар, фирмийн хувьд өөрийн нэр шошгын имижийг өсгөх  буюу байгууллага, удирдлагын хувьд өрсөлдөгчдийн өмнө өрсөлдөөний давуу тал болон оршин тогтнохын төлөө нийгмийн санаа бодол дахь ямар нэг домог, хэвшмэл сэтгэлгээтэй тэмцэх арилжааны шинжтэй үйл ажиллагаа гэдэг утгыг агуулна.  Тухайн тэмцлийн талбар нь – хэрэглэгчдийн ухамсар болон ямар нэг үзэл санааг баримтлагчид юм.
 
Тиймээс PR нь ямар нэг үзэл санаа бүхий хэрэглэгчдийн ухамсарт нэвтэрч нийгмийн санаа бодолтой “ажиллана” гэсэн үг. Чухамдаа олонхийн хувьд өөрийн нотолгоо үндэслэлийг шаардсан “хязгаарлагдмал” буюу “орон нутгийн” шинжтэй үзэл санаа гэж нэрлэж болно. Өөрөөр хэлбэл арилжааны PR нь “бүх нийтийн” “орон нутгийн шинжтэй” үзэл санааг дээшлүүлэх оролдлогод үндэслэн үзэл санааны тухайн хэв маягийг манипуляцчилдаг гэсэн үг.  Хэрэглэгчид фирм буюу таны бүтээгдэхүүн /үйлчилгээ, барааны тэмдэг гэх мэт/ ашигтай эсэх талаар шийдвэр гаргахдаа нэн тэргүүнд түүний /хэрэглэгчийн/  зах зээлийн тухайн салбар дахь өрсөлдөөн дор бүрэлдсэн таны домог үзэл санаанд дөхөж очохуйц давуу тал, давамгай чанарт итгэсэн эсэхээс хамааран тодорхойлогддог.
 
Энэ үүднээс үзэл санааны 2 хэв маягийг ангилж болно. Нэгдүгээрх нь – “болзолт” үзэл санаа гэж нэрлэе. Хамгийн тод жишээ бол төр болзмол ноёрхогч гэсэн болзолт үзэл санаа. PR-ийн үүднээс төрийн суртал ухуулгын тогтолцооны гол зорилт бол төвийг сахьсан хийгээд сэтгэл ханамжтай харъяат иргэдийн тоог их байлгахад чиглэдэг юм. Төрийн PR (буюу өөрийн илэрхийллээр төрийн суртал ухуулга)  эцсийн дүнд бид бүгдийг хэрэв чи төр болон оршин буй эдийн засаг-улс төрийн системд итгэвэл аз жаргалтай болж амьдрал чинь хангалуун болно гэж ятгадаг. PR-ийн үүднээс “ЗХУКН мандтугай” буюу “Бурхан Америкийг ивээг” гэсэн хоёр сургамж үгийн утга нэг л агуулгатай. Өөрөөр хэлбэл төр, нийгэм өөр бусдад гарз хохирол учруулах замаар нэг зорилго чиглэлтэй суртал ухуулгын тусламжтайгаар өөрийн талынхны тоо хэмжээг нэмэгдүүлэхээр янз бүрээр оролддог байна. Энэ нь төрд албадлагын аргаар итгэл үнэмшүүлэх замаар онцгой эрх мэдэлд дургүйцэх хандлагыг хамгийн бага хэмжээнд байлгаж, төрийн хувьд эрх хэмжээг дээд зэргээр хангах боломжийг олгодог юм. Өнөө үеийн Монгол улсын зовлон бэрхшээлийн нэг бол төрийн PR-ийн салбар хүрээ ноцтой алдаанд орсонд оршиж байжболзошгүй. Нийгэмд олон нийтийн “эрүүл” өөдрөг үзэл хомсдож, төр харъяат иргэдийнхээ итгэлийг алдуулсан зүйлийг ихээр хийж, улмаар сэтгэл ханамжгүй байдал улам газар авахад хүрч байна. Цаашлаад хэрэгжүүлж буй эдийн засгийн шинэчлэл хөгжлийн тодорхойлогч бөгөөд бодит хүчин зүйлийн нэг болох иргэдийн “итгэл”-ийг алдагдуулахад хүргэжээ.
 
Хоёр дахь буюу “болзолт бус” үзэл нь бурхнаас болон байгаль ертөнцөөс бидэнд оногдуулсан өөрөөр хэлбэл, бидний эрэгцүүлэн боддоггүй нар, тэнгэр, эрүүл мэнд, мод гэх мэт зайлшгүй, жам ёсны бүхий л зүйлсийн тухай үзэл санаа юм. Болзолт аливаа үзэл нь массын ухамсрыг эзэмдэхийг эрмэлздэг хэдий ч эцэстээ аль ч үзлийн хувьд нэг л зорилгод чиглэдэг болохыг та гадарласан бизээ.         
 
Яагаад бидэнд PR хэрэгтэй гэж?
Зах зээл маш хурдтай хөгждөг. Бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний ялгаа төрөл, солигдол өөрчлөлт, өргөжилтийн огцом хурд, өрсөлдөөнт байдал нь худалдаа арилжааны аливаа бүтцийн үйл ажиллагаан дахь гол бөгөөд борлуулалтын асуудалд нэгдүгээр байр суурь эзэлдэг зүйл юм. Ийм нөхцөлд зах зээлийн орчинд мэдээллийн нөлөөлөл үйлдвэр мөн худалдааны фирмийн хувьд ч арилжаа, үйл ажиллагааны амжилтын урьдач бөгөөд зайлшгүй амин чухал хүчин зүйл байдаг. Зах зээлийн орчинд  эрэлтийн мэдрэмж нь бүтээгдэхүүн болон худалдан авагчдын түүнчлэн үйлдвэрийн газар хийгээд түүний гадаад дотоод нийгэм орчны хоорондын мэдээлэл, түлхэц өгөгч бөгөөд “тохируулагч” харилцаа болж байдаг. Энэ нь маркетингийн коммуникатив иж бүрдлийн үүргийг гүйцэтгэдэг байна. Мэдээлэлгүй байх нь – хариу үйлдэлгүй байна гэсэн үг. 

Мэдээлэл нь өдөөлт түлхэцийг өгдөг. Борлуулалтын сүлжээнээс ирж буй дохио нь хэрэглэгч, ОНМХ, төрийн зохицуулагч байгууллагууд болон өрсөлдөөний харилцаа зэргийг илэрхийлдэг. “PR-ийн философи”-оос дээш хүрээнд арилжааны PR нь түүний харилцааг бүрдүүлэхэд нөлөөлөл үзүүлдэг үйлдвэрийн газрын идвэхт үйл ажиллагааны бүхий л үе шатанд“ үзэл санаа”-ны ба үзэл суртлын нэгдэл, мэдээллийн урсгал ба эд материалын хоршил гэж үзэж болно. Харамсалтай нь өнөө үед ажил хэрэгч хүмүүсийн дунд тухайн асуудлаар өрөөсгөл ойлголт үлэмж түгээмэл байна. PR “арга хэрэгсэл”-ийн үлэмж хязгаарлагдмал хэмжээнд тулгуурласан түүний дотоод хамтын оюун санаа бий болоход болон үйлдвэрийн мэдээллийн гадаад урсгалын удирдлага, зохион байгуулалтыг явуулахад болон фирмийн маркетингийн бүхий л стратегийн хүрээнд ямар нэгэн туслах хэрэгслийн үүрэг гүйцэтгэдэг байна. Тэдгээрт ажил хэргийн харилцааны арга хэрэгслүүд болох танилцуулга, хэвлэлийн бага хурал, ёслолын зоог ба хүлээн авалт дайллага, пресс-релиз буюу ОНМХ-тэй ажиллах зэрэг багтана. 

Бидний үзэж байгаагаар орчин үеийн бизнесийн PR гэдэгт маркетингийн стратегийн бүхий л зүйлүүд: бүтээгдэхүүний нэр, үнийн тодорхойлолт, баглаа боодол, худалдаа, хуваарилалт, эцсийн үйлчилгээ зэрэгт хэрэглэгдэж, энэ бүхэн нь өөртөө нарийн нямбай бодож эргэцүүлсэн үзэл санааны хандлагатай байх ёстой хэрэглэгч  ба бүтээгдэхүүн, нийлүүлэгч ба олон нийтийн хоорондын харилцаанд нөлөөлөх буюу нөлөөлөхүйц байхыг зорьдог. Өөрөөр хэлбэл, PR хэмээх нь “Олон нийттэй холбоо харилцаа тогтоох”-оос өөр зүйл биш юм.  Нийлүүлэгчийн стратеги нь тухайлбал худалдах, худалдан авах үйл явц дахь “үзэл санааны үйлчилгээ”-г багтаасан маркетингийн ерөнхий стратегийн салшгүй гол бүрэлдэхүүн бол PR юм. 

Бизнесийн PR-ийн маш хүчтэй хэрэгсэл бол шууд реклам сурталчилгааны арга гэж хэлж болно. Өөрөөр хэлбэл, нийлүүлэгчийн нийлүүлэгчийн PR-ийн  “байлдааны талбар” буюу “театр” болох реклам сурталчилгааны бүхий л илрэл хэлбэрүүд нь Нийгмийн Санаа Бодолд нөлөөлөхийг оролддог байна.

УЛС ТӨРИЙН РЕКЛАМ

Орчин үеийн улс төрийн хамгийн чухал асуудлын нэг бол улс төрийн кампаний зардал улам бүр өсөх болсон явдал бөгөөд энэ нь чухамдаа телевизийн цагийн төлбөр, ОНМХ-ийн консультантийг хөлслөх өртөг өсөж буйтай холбоотой юм.
“Реклам – бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний хэрэглээний шинж онцлогийн талаар мэдээлэл, түүний эрэлт хэрэгцээг бий болгох, борлуулах үйл явц хийгээд урлаг соёлын бүтээгдэхүүнийг нийтэд дэлгэрүүлэх үйл ажиллагааг хэлнэ”: Улс төрийн хүрээн дэх суртал ухуулга нь уг чанартаа зажлуур бохь, угаалгын нунтагийн рекламтай адил төсөөтэй ч чухамдаа улс төрийн хүчнүүд, тэдгээрийн “хэрэглээний шинж онцлог” өөрөөр хэлбэл, тэдгээрийн үйлдэл, үг яриа амлалт, хувийн шинж чанар зэргийг талаар “мэдээлэл”-ийг өгөх үйл явцийн хүрээнд тухайн улс төрийн хүчнүүдийг “нийтэд дэлгэрүүлэх” явдал юм.  



Энэ утгаараа реклам сурталчилгааны нэг төрөл болох улс төрийн хүрээн дэх суртал ухуулгыг тухайлан авч үзэх нь улс төрийн маркетинг, сонгуулийн кампанийг үр өгөөжтэй явуулах чухал хүчин зүйл болно. Иймээс зарим талаар “улс төрийн суртал ухуулга” хэмээх ойлголттой “улс төрийн реклам” гэсэн нэр томъёог давхцуулан ойлгож болох нь.

Улс төрийн реклам гэдэгт улс төрийн харилцан нөлөөллийн нэг төрөл чухамхүү улс төрийн эерэг үзэл бодлыг бүрдүүлэх зорилготой улс төрийн хүчнүүдийн үйл ажиллагаа, шинж онцлогийн талаар мэдээлэл цацах замаар олон нийтийн санаа бодолд нөлөөлөл үзүүлэх явдал гэж ойлгож болно.

Улс төрийн реклам гэсэн уг нэр томъёог бүрэн хэмжээгээр тодорхойлохын тулд түүнийг ангилан авч үзэх хэрэгтэй.
•    Хэлбэрээр нь: шууд болон далд реклам;
•    Рекламны төрлөөр нь: хувь хүний, улс төрийн байгууллын, улс төрийн бүлэглэлийн (намын), улс төрийн үйл явдлын реклам;
•    Бүрдүүлж буй харилцааны шинж тэмдгээр нь: эерэг, сөрөг;
•    Нөлөөллийн арга хэрэгслээр (сувгаар) нь: ОНМХ, интернет, олон нийтийн хөдөлгөөн зохиох замаар, лекц илтгэл ба “цуурхал”-аар;
•    Агуулгаар нь (тодорхой нөхцөл байдлаас хамаарсан).

Шууд реклам - үүнд ялангуяа сонгуулийн өмнөх сурталчилгаа өөрөөр хэлбэл, зорилго нь түүний “хэрэглэгчид”-д ил тодорхой, зөвшөөрөгдсөн хийгээд үл зөвшөөрөгдсөн бүхий л суртал ухуулга орно. Далд хэлбэрт үндсэндээ улс төрийн тодорхой дүр (фигур) болон бүлэглэл, тэдгээрийн үйл ажиллагааны талаар мэдээлэхэд чиглэдэг ч далд суртал ухуулга хийж байгаа гэдэг нь шууд үл мэдэгдэх шинж бүхий сурталчилгааны чиглэл, мэдээлэлтэй рекламыг оруулдаг байна.

Чухамдаа улс төрийн далд реклам нь өөрийн гэсэн давуу талуудтай. Далд сурталчилгаа нь ОНМХ цаашлаад мэдээллийн болон соёлын бүхий л хөтөлбөрүүд, түүх, хууль зүй, улс төрийн сэдэвтэй хэвлэлийн нийтлэлүүд (тэдгээрийг санхүүжүүлэх байдлаар ч байж болно) зэрэг мэдээллийн бусад хэлбэрийг ашигладаг мэдээллийн өргөн багтаамжтай байдаг.

Далд сурталчилгаа нь шүүмжлэлд өртөх, тодорхой шүүлтүүрээр орох байдал үлэмж хязгаарлагдмал байдаг нь түүний бас нэг давуу тал болдог байна. Урт богино хугацааны ийм сурталчилгаа нь тодорхой уриа лоозон, үзэл санааг сонгогчдын ухамсарт гүнзгий “шингээх” чухал хүчин зүйл болдог байна.
Улс төрийн далд сурталчилгааны нэг чиглэлд найрамдалт (зөрчилдөгч) улс орны засгийн газар, тухайн засгийн газрын явуулж буй бодлогод эрмэлзэж буй харилцааг бий болгох (жишээ нь дайны үйл ажиллагаа) явдал ордог.

Улс төрийн рекламны зорилго
Улс төрийн реклам сурталчилгааны гол зорилгын нэг нь  нэр хүнд доогуур нэр дэвшигч (ерөнхийлөгчийн сонгуульд оролцож буй УИХ-ийн гишүүн, орон нутгийн удирдлага гэх мэт) өмнө өрсөлдөж байсан сонгуулийн тойргоосоо илүү өргөн хүрээнд сонгуулийн кампани явуулах замаар сонгогчидтой танилцаж, улмаар өөрийн нэрийг хоногшуулахад чиглэдэг. Өөрөөр хэлбэл, нэрээ таниулах нь сурталчилгааны нэг зорилго байдаг. Учир нь энэ нь сонгуулийн өрсөлдөөнд оролцогчдын мөнхийн асуудлын нэг юм. Энэ утгаараа улс төрийн рекламны зорилго нь зах зээлд шинэ бүтээгдэхүүнийг таниулах рекламтай адилгүй юм.

Хөтөлбөрийн түлхүүр асуудлыг сурталчлах
Улс төрийн суртачилгаанд тухайн нэр дэвшигчийн хувьд хамгийн чухал гэгдэх асуудал тусгагддаг. Нэр дэвшигч хамгийн чадвартай нь гэж тооцогдохуйц асуудал, сэдвийг гаргахын хичээдэг. Тухайлбал, ерөнхийлөгч гадаад бодлогодоо эргэлзээгүй амжилт гаргаж буй хэдий ч дотоод эдийн засгийн тулгамдсан асуудалтай нөхцөлд, тэрээр сонгуулийн кампанидаа гадаад бодлогын асуудлыг гол зүйл хэмээн зарлан тунхаглах бол түүний өрсөлдөгч эсрэгээр дотоод бодлогод гол анхаарал тавихыг эрмэлзэх болно. Жишээлбэл, 1980 онд АНУ-ын ардчилсан нам ерөнхийлөгчөөр сонгогдож байсан Р.Рейганий эсрэг, нэр дэвшигчийн насны хүчин зүйлд тулгуурлан өрсөлдөхөөр шийдвэрлэсэн байна. Энэ нь нэг талаас хэрэв сонгогчид ерөнхийлөгчийн хувьд 69 насыг хэтэрхий ахадсан гэж үзвэл тэд ялах бөгөөд нөгөө талаас сонгогчид тухайн албан тушаалыг хаших бүрэн чадвартай хуучны ахмад жентельмений эсрэг шудрага бусаар дайрч байна гэсэн сөрөг сэтгэгдэл төрвөл тэд ялагдахаар байлаа. Сайн ч бай муу ч бай ардчилагчид насны хүчин зүйлээр “тоглохгүй” байхыг сонгож, улмаар энэхүү стратегиа хожим 1984 онд Р.Рейганий 73 настайд нь хэрэглэж амжилтад хүрсэн юм. Чухамхүү энэ шалтгаанаар Б.Клинтон 1996 онд өөрийн өрсөлдөгч 70 настай Доулын эсрэг хэрэглээгүй юм. 

Нэр дэвшигч үндсэн асуудалдаа голлон анхаарч буй бол дурсамж идэвхжих тархалтын загварыг ашигладаг байна. Жишээ нь, хэрэв аливаа хүн эдийн засгийн мэдээ сурвалжлагыг нэн тэргүүнд үздэг бол энэхүү анхдагч эрхэмлэгээ нь тухайн төрлийн мэдээлэлд идэвхждэг хандлагатай буюу түүний хувьд өөр бусад сэдэвтэй мэдээллээс ухамсарт нь илүү ойр буух магадлалтай байдаг. Иймд телевизийн хөтөлбөр энэ сэдэв нь чухал гэж үзээд гаргаж буй бол тэр нь тухайлбал, улс төрийн сурталчилгаа зэрэг бусад мэдээлэлтэй  уялдан холбогдож чадна. Уг загвараар урьд өмнөх сурталчилгаа эсвэл мэдээ сурвалжлага ч тэр суурь мэдээллийн (прайминг) үүрэг гүйцэтгэхээс гадна дараа дараагийн сурталчилгааны тайлбар суурь дэвсгэр болж болно. Нэр дэвшигчийн хувьд ч хэрэв түүний сурталчилгаа улс төртэй огт холбогдохгүй мэдээ сурвалжлагын дараа явбал хүмүүсийг гайхшралд оруулдаг. Харин нэр дэвшигч эдийн засгийн асуудлаар сулхан нөхцөлд түүний сурталчилгаа сөрөг, таагүй шинжтэй эдийн засгийн статистик бүхий мэдээ сурвалжлагын дараа явагдах нь тийм ч хүшүүстэй зүйл биш юм.   

Имиж бүтээх
Улс төрийн рекламаар дамжуулан урьд өмнөх имижийг эерүүлэх буюу өндрөөр үнэлүүлэх, хүчжүүлэх замаар нэр дэвшигчийн шинэ дүр төрхийг бүтээж болно. Ялангуяа телевизээр нэр дэвшигчийн вербал болон вербал бус үйл байдлын талаар нэвтрүүлэн, үр өгөөжтэй ийм имижийг бүтээдэг байна. Имиж бүтээх үр ашигтай арга замын нэг бол үзэгчдийн сэтгэл хөдлөлийн хариу үйлдлийг өдөөх явдал юм. ОНМХ-ийн консультантыг газар сайгүй ашиглах нь имижд тун чухал юм. Нэр дэвшигчийн сонгуулийн штаб имижээ тодорхойлоын тулд олон нийтийн санаа бодлын санал асуулга явуулдаг. Түүний кампани болон өрсөлдөгчийнх нь кампани юуг чухалчлахаас ард түмнийг өөртөө татах эсвэл түлхэхэд хүрдэг. Дараагаар нь асуулгатай уялдуулан  ирээдүйн удирдагчийн шинэ имижийг бүтээдэг байна.

Нэр дэвшигчийн имижийн зарим судалгаагаар ерөнхий аффектив (эерэг сэтгэл хөдлөл) шинж чанар, бие хүний талаар төсөөлөл, социал атрибут шинжийг тодруулахын зэрэгцээ түүний бодит үйл байдалтай тухайн хүний имижийг харьцуулж үздэг. Нэр дэвшигчийн үйл байдлын рейтинг ба санал өгөх, дэмжих байдлын хоорондох уялдаа холбоог мөн үүгээр үзүүлдэг. Санал хураалтын талаарх судалгаанд нэр дэвшигчийн имижийг бүрдүүлэхийн тулд тэдгээрийн үнэлгээнд дараа нь нөлөөлөх зорилготой өөрийн танин мэдэхүйн (когнитив) схем болон бусад аргуудыг ашигладаг. Улс төрийн мэдээллийг боловсруулахдаа хүмүүсийн ашигладаг 4 ерөнхий схем бий. Үүнд: нэр дэвшигчийн бие хүний хүчин зүйл, асуудлууд, бүлгүүдийн хоорондын харилцаа холбоо, намын адилсал ордог.

ОНМХ-ээрх кампанийг тодорхой хүрээнд хийж болно. Өөрөөр хэлбэл, хотын нэр дэвшигч баруун америкийн хөдөө тосгодод зориулсан улс төрийн сурталчилгаагаар гарахдаа морин дээр мордохдоо эвгүй хавгүй болохоо мэдэрч болно. Гэхдээ хэн ч бүх сонгогчид реклам сурталчилгааг нэг ижлээр өлгөж (хүлээж) авна гэж барагцаалж чаддаггүй. Олон нийтэд тухайн нэг реклам сурталчилгааны хариу байдлаар бүрдэх имиж, үзэгчдийн туршлага, тэдгээрийн улс төрийн эрхэмлэгээнээс хамааран тэс ондоо байдлаар бууж болно. Нэг үзэгчийн хувьд эгэл жирийн хүмүүсийн амьдралын чин сонирхлын үүднээс төсөөлж байхад бусдад нь үл бүтэх хуурмаг болон оппортунист байдлаар ч бууж болно.

Нэр дэвшигчийн байр суурь
Реклам сурталчилгаанд үе үе тухайн асуудалд хандах нэр дэвшигчийн хандлага цухалзах нь бий. Тухайн сурталчилгааны дүрс, клип нь энэхүү материалыг сонгогчдын ихэнх хэсэг уншихгүй байх магадлал өндөртэй бол хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэл ялангуяа реклам сурталчилгааны хувьд илүү үр ашигтай тусах юм. Гэхдээ сонин хэвлэл дээрх зарыг уншдаг хүн амын багахан хувь ч гэлээ ОНМХ-ийн харилцааны массын шинж чанарын тусламжтайгаар нэр дэвшигчид амжилт авч ирж чадна. Хэрэв нэр дэвшигчид хандах хандлага хангалттай гэж үзвэл түүний байр суурийг телевизийн халз мэтгэлцээнээс илүү телевизийн реклам сурталчилгаа илэрхийлж өгөхөөс гадна энэ нь ч үр дүнтэй байж чадах юм.

Мөнгө босгох
Эцэст нь реклам сурталчилгааг мөнгө цуглуулахад (фандрайзинг) ашигладаг. Росс Перо 1992, 96 оны улс төрийн кампанид мөнгө цуглуулахдаа утасны төлбөргүй дугаарыг (тухайн дугаар руу залгасан нөхцөлд төлбөргүй байдаг) реклам сурталчилгаагаар цацсан байна. Нэр дэвшигчийн үндсэн зардлыг бүрдүүлж байсан уг зар нь хангалттай хэмжээний мөнгө шууд босгож чадсан юм. Далд утга бүхий сурталчилгааны клип нь нийгмийн ухамсарт буй нэр дэвшигчийн нэр хүндэд тулгуурлах замаар мөнгө цуглуулдаг гэж үзэж болох бөгөөд, харин мөнгийг амжилттай цуглуулахад урьдчилсан нөхцлийг зайлшгүй харгалзах шаардлагатай.
    
Улс төрийн реклам сурталчилгааны аргууд
Реклам бол итгэл үнэмшилд зориулагдсан харилцааны хэв маяг (өөрөөр хэлбэл, үзэгч, сонсогчдод ямарваа нөлөө үзүүлж байдаг). Үүний үр нөлөө үйл байдлаар (рекламдаж буй бүтээгдэхүүнийг та худалдан авна) болон чиг зорилгоор (уг бүтээгдэхүүн танд таалагдана) илэрч болно. Харин реклам сурталчилгаа нь өөрөөр когнитив нөлөөлөл үзүүлдэг (тухайн бүтээгдэхүүний онцлогийн талаар мэдэж авна.) Тодорхой бренд бүтээгдэхүүнийг төдийгүй үйлчилгээг рекламддаг. Цаашлаад реклам нь зөвхөн бүтээгдэхүүнийг худалдаалах зорилготой бус, эерэг имиж бүтээх, реклам сурталчилгааг хүлээн авагчдад тааламжтай хүсэл сонирхлоо мэдрүүлэхэд чиглэдэг юм.  

Улс төрийн реклам сурталчилгаа нь ихэнхдээ арилжааны рекламтай төстэй хэдий ч төрлөөсөө хамааран зарим нэг ялгаатай. Реклам нь хэрэглэгчдэд ухамсарлагдаж буй бодит байдалд нөлөөлдөг (бүтээгдэхүүн, нэр дэвшигч ба компаний шинэ имижийг бүтээдэг). Тухайн нөлөөлөл нь уншигч, үзэгчдийн үзэл хандлагад чиглэнэ. Биднийг хүрээлэн буй бүхий л зүйлтэй харьцах бидний үзэл хандлага гурван бүрдлийг агуулж байдаг. Эхнийх нь бидний үзэл хандлагад нийцдэг, бидэнд хандсан мэдээллийн талаар мэдлэг, итгэл үнэмшил. Хоёр дахь нь үзэл хандлагын аффектив (сэтгэл хөдлөлийн) агуулга – бүтээгдэхүүний талаар мэдрэмж, гурав дахь нь үзэл хандлагыг үйл байдал руу шилжүүлдэг - үйлдэл орно. Реклам сурталчилгааны зарим нэг төрлүүд нь бидний итгэл үнэмшилд нөлөөлөхийг эрмэлздэг бол ихэнх хэсэг нь сэтгэл хөдлөлд чиглэж байдаг. Юу ч гэсэн реклам сурталчилгаа түүний дотор улс төрийн сурталчилгаа нь хүмүүсийн гүнзгий бөгөөд хамгийн язгуур шинжтэй хэрэгцээ шаардлагатай бүтээгдэхүүний талаарх төсөөлөлтэй нэгдэхийг хичээдэг.    

Улс төрийн рекламны сэтгэл зүйн арга нилээд түгээмэл байдаг. Аюулгүй байдалд хандах суурь шинжтэй хандлага тухайлбал, “үндэсний мохошгүй хамгаалалт”, “хууль ёс, дэг журмыг” хангах баталгаа зэргээр илэрдэг. Айх мэдрэмж нь улс төрийн реклам сурталчилгааны хувьд онцгой ач холбогдолтой байдаг. Айдсыг даван туулах явдлыг чухамдаа ерөнхийлөгчөөр ажиллаж буй нэр дэвшигчийн зүгээс үл таних өрсөлдөгч тухайн албан тушаалыг сайн хаших эсэх нь сонгогчдод тодорхойгүй байдгаас шалтгаалан тэдний тэрхүү айх аюул дээр тоглоход ашиглагддаг байна.

Эх оронч уриа ялангуяа улс төрийн сурталчилгаанд ихэнхдээ тааралддаг бөгөөл америкийн далбаа мэт зарим билэг тэмдэг бараг бүх улс төрийн сурталчилгаанд ашигласан байдаг. Зарим нэг дүр, дүрслэл тухайлбал, алдартай нийгмийн барилга байгууламж, үндэсний түүхэн билэг тэмдгийг өргөнөөр ашигладаг.

Гэр бүл, дадал зуршилд хандах арга нь хэрэв нэр дэвшигчийн улс төрийн туршлага, тухайн албан тушаалыг хаших чадварын нь талаар ямар нэг хэмжээгээр түүний гэр бүлийн байдал илэрхийлдэг тул  эхнэр, хүүхэдтэйгээ инээмсэглэн авахуулсан нэр дэвшигчийн гэл бүлийн зураг хөрөг жирийн реклам сурталчилгаанд ихээр ашиглагддаг. Гэр бүлээсээ байнгын хол чөлөө завгүй хэдий ч гэр бүлтэйгээ байхын үнэ цэнийг сонирхолтой бөгөөд инээд наргиантай баримтаар сайн рекламдах нь үр дүнгээ өгдөг. Хэрэв маш өндөр амжилтад хүрэхэд нэр дэвшигч эхнэр, хүүхэдгүй байх ёстой бөгөөд “надад гэр бүлийн үүрэг хариуцлага гэж байхгүй, би таны төлөө ажиллаж, өөрийн албан өрөөндөө цаг хугацаагаа зарцуулах болно”  гэж хэлэх нь чухамдаа амжилтаасаа татгалзаж буй хэрэг юм. Хэрэг дээрээ уг харьцаа нь ажил хэргийг бүрэн нуралтаар төгсгөдөг.  

Орон нутгийн нэр дэвшигчийн төлөө парламентын гишүүн, ерөнхийлөгч буюу нэр хүнд бүхий “нэр дэвшигчийн талыг баримтлагч”-ийг хувь хүний тодорхойлолт болгон ашиглах нь олонтаа. Заримдаа эсрэгээр “гудамжинд санамсаргүй тааралдсан явуулын хүн”-ээр нэр дэвшигч ашиг сонирхлыг нь хамгаалах болно гэж тэрээр хүчтэй итгэдэг тухай яриаг хийлгэдэг. Реклам сурталчилгааны хувьд нэр хүндтэй ерөнхийлөгч болон төрийн түшээ, тухайн намыг дэмжигчид гэрчээр дуудагддаг бол нэр хүндгүй гэрч нь тухайн албан тушаалд намаас нэр дэвшигчийн хувьд саад тотгор учруулж болдог байна.
    
Улс төрийн сурталчилгааны үр нөлөө
Улс төрийн сурталчилгаа түүнчлэн ОНМХ дэх улс төрийн коммуникацийн бусад хэлбэрийн үр нөлөөг хэд хэдэн төрөлд хувааж болно. Түүний үр нөлөөг судлах нь улс төрийн шинжлэх ухаан, улс төрийн реклам сурталчилгаа, нийгмийн сэтгэл зүй, коммуникацийн үүднээс чухал ач холбогдолтой юм.

Улс төрийн сурталчилгааны чухал зорилгын талаарх төсөөллийг эс тооцвол чухамдаа ямар нэг байдлаар ухамсарт нь нөлөөлж, улмаар хүмүүс өөрийн сонголтоо өөрчлөх замаар сонгогчдын үзэл хандлагад улс төрийн рекламны клип харьцангуй бага нөлөө үзүүлдэг. Улс төрийн реклам сурталчилгаа нь тогтсон үзэл хандлагыг талсжуулж, түүнийгнарийвчлан тодотгоход тусладаг.

Ухаандаа улс төрийн реклам нь санаа нэгтнүүдийхээ “дунд” бат итгэлтэй бус сонгогчдыг барьж байхын тулд тогтсон үзэл хандлагыг бэхжүүлэхэд чиглэдэг. Уг үзэл хандлагыг магадгүй сонгуулийн өдөр хүртэл эсрэг талын нэр дэвшигч тогтсон байдлыг өөрчлөх оролдлогоос ялгарахын тулд бэхжүүлж байдаг. Улс төрийн стратеги нь нэр дэвшигчийг хэтэрхий мартахгүй байх цаашлаад зөвшөөрөх тийшээ хандах сонгогчдын хэт “хөнгөн хийсвэр” дэмжлэгийн талаар байнга санаа тавьж байдаг. Олон тооны реклам сурталчилгааны клип нь чухамдаа тийм хүмүүст зориулагддаг.

Заримдаа улс төрийн рекламаар нэг нэр дэвшигчийг боогдуулж, нөгөөг нь гаргаж болдог ч энэхүү тохиолдол нь ховор бөгөөд телевизээр гарах түүний тоо өсдөггүй. Олон сонгууль багахан хувиар шийдвэрлэгддэг тул энэ нь чухал хүчин зүйл болж чадна.

Улс төрийн рекламд үзүүлэх хариу үйлдэл нэр дэвшигчийг сонгогчид мэдрэх харьцаанаас хамаарна. Үзэл хандлагын тухайн харьцаа нь объектив итгэл үнэмшлийн (надад түүний эдийн засгийн мөрийн хөтөлбөр таалагдаж байна) болон субъектив сэтгэл хөдлөлийн (эмоциональ) шалгуур (би түүнийг сайн гэж бодож байна) дээр үндэслэж болно. Заримдаа уг хоёр шалгуур нэг нэгтэйгээ зөрчилдөх нь бий. Объектив харьцаагаар мөрийн хөтөлбөрийн бүхий л заалтаар нэр дэвшигчийн байр суурийг зөвшөөрч болох ч сэтгэл хөдлөлийн үүднээс тааламжгүй санагдаж болох юм. Имижид чиглэсэн реклам мөрийн хөтөлбөрт чиглэснээс өөрөөр нөлөө үзүүлдэг. Имижтэй рекламаас илүү мөрийн хөтөлбөртэй рекламны дараагаар нэр дэвшигчийг ихээр таашаах (симпати) байдлаар үнэлэгддэг ч нэр дэвшигчийн имижийн реклам визуал санах ойд илүү сайн хоногшдог байна.

Сөрөг реклам
Реклам сурталчилгаагаар эсрэг талыг үр дүнтэй, ил шуудаар хэрхэн довтлох нь улс төрийн бүхий л кампаний үндсэн асуудал юм. Сөрөг хүчин рүү довтлохдоо хэрэв, тэр нь шудрага гэж ойлгогдож байвал гайхалтай үр дүнтэй байж чадна. Нэр дэвшигчийн гавъяа зүтгэл эсвэл түүнийг үгүйсгэхээс хамаарч хэрэв өрсөлдөгчид хаягласан түүний сануулга “базаахгүй буюу аар саар” гэж ойлгогдож буй нөхцөлд нэр дэвшигчид өөрт нь бумаринг болон буухад хүрдэг. Тухайн үзэгдэл (сценари) болохоос өмнөх айдас бүхий л улс төрчдийн чичрээдсийг хүргэдэг бөгөөд үүнээс шалтгаалан уг боломжийг ашиглахгүй байх нь олонтаа.

Сөрөг сурталчилгааны хувь хэмжээ хэдээр өссөн талаар нарийн тодорхой статистик байхгүй. Зарим нэг тооцоогоор 1970 онтой харьцуулахад 1980 онд сөрөг сурталчилгаа өссөн бөгөөд өдгөө бүхий л телевизийн кампаний гуравны нэгийг бүрдүүлж байна. Бусад судлаачид 1960-аад оноос хойш дайрч довтолсон рекламны хувь хэмжээ тогтмол хэвээр үлдсэн гэж үзэж байна. Үлдсэн хэсэг нь сонгогчид хэвийн хэмжээнээс илүү бохир үйлдэл цаашлаад шүүмжлэгч этгээдийн үгийг гуйвуулах явдлыг үздэг болсноор 1988 оноос сөрөг реклам нь өмнөх үеэсээ мэдэгдэхүйцээр бүдүүлэг шинжтэй болсон гэж дүгнэж байна.

Сөрөг реклам таалагддаг уу? Сөрөг реклам ялангуяа үзэгчдэд таалагдахгүй байх тусмаа сайн хоногшдог нь судалгаагаар тогтоогдсон байна. Сөрөг сэтгэл хөдлөлийн реклам эерэг сэтгэл хөдлөлийн рекламаас илүү сайн хоногшдог бөгөөд мэдээллийг боловсруулахдаа хяналт шүүлтүүргүйгээр санамсаргүй байдлаар ухамсарлагддагт оршино. Түүнчлэн эерэг болон  сөрөг өнцгөөр сөрөг хандсан захидал, илгээлтийг бичих нь чухал. Захидал нь эх бичвэр (контекст)-тэйгээ зөрчилдсөн байвал илүү сайн хоногшино.

Сөрөг реклам нь сонгогчдын үйл байдалд шууд нөлөөлдөг эсэх нь тийм ч тодорхой бус юм. Сөрөг рекламны клип чухамдаа сонгож буй нэр дэвшигчийн имижэд нөлөөлж улмаар энэ нь сонгогчдын үйл байдалд нөлөөлдөг байна.

Телевиз улс төрийн аядуу байдлын сийрэгжүүлэгч болох нь
Телевиз бидний улс төрийн үзэл хандлагыг бидний санаснаас ч илүүгээр төлөвшүүлж байдаг гэсэн үзэл бий. Маш ерөнхий утгаараа улс төрийн талаарх бидний төсөөлөлд телевиз үзэх явдал нөлөөлж байдаг. Сэтгэл зүйчид өөрсдийн нийгмийн тоймдоо телевиз (бусад масс медиа) үзэх хэмжээ болон либерал буюу аядуу (төвийг сахьсан) чиглэлээр улс төрийн байр сууриа тодорхойлох явдал хоорондоо корреляци хамааралтай болохыг авч үзсэн байдаг.

Телевиз үзэх хорхойтой үзэгчид улс төрийн аядуу (төвийг сахьсан) үзлийг баримтладаг байхад сонинд дурлагчид ихэнх тохиолдолд консерватор (хуучинсаг) харин радио сонсогчид либерал байдаг байна. Уг уялдаа холбоо нь янз бүрийн хүн ам зүйн дэд бүлгүүдэд зохицдог бөгөөд ялангуяа, консерватор болон төвийг сахигчдын хувьд өвөрмөц онцлогтой байдаг. Масст (олон нийтэд) зориулсан телевиз нь хүмүүсийг доромжилсон байж болох туйлширсан үзлээс зугтахыг эрмэлзэж, харин дундачилсан үзлийг идэвхгүй байдлаар заншуулахад чиглэдэг.

Телевиз улс төрийн үзэл суртлуудтай харилцан үйлчилж, тэдгээрийг үргэлжлүүлж байдаг ч эсрэгээр оршин буй нийгмийн бүтцийг сулруулж байдаг.

Улс төрийн амьдралын талаарх бидний төсөөлөл чухамдаа масс медиа-гийн бүтээгдэхүүн мөн. 

УЛС ТӨРИЙН PR-ИЙН АРГА, ТЕХНОЛОГИУД

PR-ийн арга – Арга бол зорилгодоо хүрэх хэрэгслэл иймээс улс төрийн PR-ийн мэргэжилтнүүд олон өвөрмөц аргыг  хэрэглэдэг. Энэ нь  нэг талаар улс төрчдийн үйл ажиллагаагаа зөвтгөх, нөгөө талаар сөрөг хүчин, олон нийт тэднийг  буруутгахад ч өргөн  хэрэглэгддэг.  Улс төрийн  PR-ийн аргуудыг авч үзье.
Гэрэлтүүлэх  арга - Улс төрийн PR-ийн хамгийн гэгээлэг арга. Тухайн улс төрчийн удам гарал, бага нас, амьдралынх нь гэрэлтэй бүхнийг үзүүлэхийг хичээдэг. Нөгөөтэйгээр тухай улс төрчийн нууц авъяас, далд чанаруудыг нээн илрүүлэх зорилготой. 

Золиослох арга – Улс төрийн PR-ийн  мэргэжилтнүүд “Бод шидэх” гэж ч нэрлэдэг энэ арга нь нэрнээсээ л ойлгомжтой. Хэн нэгэн нэр хүндтэй хүний өмнөөс сул дорой нэгнийг нь золиослон уг хүний нэр хүндийг хадгалж үлдээдэг  арга бөгөөд үүнд улс төрийн гол лидерүүдч  өртөх нь бөгөөд энэ аргыг ихэвчлэн бүлгээр үйлддэг. Энэ нь нэр хүнд, санхүүгийн чавдар, нөлөөлөл, олон нийтийн дэмжлэг авах, хэвлэл мэдээллийн хэрэгслэл байдал зэргийг тооцон үзэх ёстой болдог. Золигт гаргах аргад өртөхгүйн тулд золиосонд өртөгч нь золиослогчтойгоо зохицох байдлаар “энэрэнгүйгээр” асуудлаа шийдэж болдог. 

Сүүдэртүүлэх арга – Тухайн бие хүний бүх сөрөг талуудыг олон нийтэд үзүүлж түүндээ олон нийтийг итгүүлэх замаар өрсөлдөгчөө мартагнуулах замаар унагах зорилготой. Улс төрчийн өмссөн хувцас, үйл хөдлөл, хэлсэн үг, бие эрхтний гажиг зэргийг гол хэрэгслэлээ болгодог.
 

Бүдэгрүүлэх арга – Сүүдэртүүлэх аргатай төсөөтэй боловч тактикийн хуьд ялгаатай тухайн улс төрчийн хүчийг сулруулах, улс төрийн тавцангаас шахах, сонгуульд нэрийг нь дэвшүүлэхгүй байх зэргээр ард түмнээс хөндийрүүлэх бодлогоор зохон байгуулагддаг. Улс төрийн бодлого явуулж чадахаа байсан, өвчин туссан гэх мэтээр.  1980 оны дундуур Ю.Цэдэнбалыг төрийн өндөр алба хаших боломжгүй болсон архинд дуртай,  мартамхай болсон мэтээр мэдээлэл түгээж  байсан нь түүний албан тушаалыг өөр бусад нь сонирхож байсантай холбоотойгоо энэ аргыг хэрэглэж байсан болов уу?
 

Шилжүүлэх арга – Олон нийтийн санаа бодлыг сарниулах зорилготой бөгөөд улс төрчийг ”уснаас хуурай гарах” боломжийг олгодог энэ арга бол улс төрчийн хийсэн хамгийн чухал зүйлийг чухал бусаар сольж утгыг нь алдагдуулдаг. Нийгмийн сэтгэл зүй сул, боловсрол нимгэн иргэд, ядуучууд, мэдээлэлгүй алслагдмал нутаг дэвсгэрт хэрэглэхэд тохиромжтой гэж PR-чид үздэг.   
 

Хийсвэрлэх арга - Улс төрийн PR-ийн гол аргын нэг бөгөөд олон нийтийн хийсвэр сэтгэхүй, төсөөлөл, мэдрэмжийг ашигладаг. Улс төрчид  ард түмний төлөө юм хийж байна, тэд ард түмний зовлонг нуруундаа үүрч байна, хувь тавилан нь тийм гэх мэтээр ард түмний сэтгэл зүйд хүчтэй  нөлөө үзүүлэхийг оролддог өндөр үр дүнтэй арга. Ялангуяа диэтатизм /төрөө дээдлэх үзэл/,  диспотизм /шүтэн барилдах ёс/ их хөгжсэн Азийн ард түмнүүдийн хувьд энэ арга илүү ач холбогдол өгөх талтай.
 

Хүний өмнөөс хийх арга – Улс төрч амлалтаа биелүүлэх, хэлсэн үгэндээ хүрэх зорилгоор нэр төр, санхүүгийн давуу байдал зэргийг харуулах гэж хийдэг явуургүй аргын нэг. Хийгдэх ёстой, хийсэн ажлуудыг өөртөө татаж, хийгээгүй зүйлээ ч хийсэн мэтээр тайлбарлах, ирсэн тусламж дэмжлэгийг бусдын урдуур орж авч  өгөх мэтээр манайд хамгийн их дэлгэрсэн.
 

Тоогоор хуурах арга – Ниймийг бүхий давхрааг хуурчихдаг түгээмэл арга. Ихэвчлэн улс төрчид тодорхой тоо хэлдэггүй барагцаалсан, хувьчилсан тоог ашигладаг. Парламентийн гишүүд тойрогтоо 50 сая төгрөгний хөрөнгө оруулалт хийсан бол түүнийгээ заавал 5000000 төгрөг мэтээр,  тойргийн хүн амын  55% хамарсан ажил явуулсан бол түүнийгээ тойргийн хүн амын  ихэнх нь, олонхи нь гэх мэтээр ярьж бичих зэргээр илэрхийлдэг бөгөөд PR-ийн мэрэгжилтнүүд ч ингэхийг зөвлөдөг.
 

Үгээр хуурах арга – Сэнхрүүлэх ба үгээр хуурах арга  бөгөөд тэд эх хэлнийхээ баялагийн ашиглах засаар замаар өөрөөр хэлбэл илтгэх урлагийн эзэмших байдлаар олны дэмжлэг авдаг. Энэ бол зайлшгүй PR үүнийг илтгэх урлагаар жич авч үзнэ.
 

Дүрээр хуурах арга – Гадаад төрхөө сайхан харуулах, зөв сайхан хувцаслах, олны дунд биеэ авч явах, нүүрний хувирал, үйл хөдлөл зэрэг сэтгэл зүйг шинжийг хамарсан байдаг. Манай парламетийн гишүүд чуулганыхаа нээлтэн дээр үндэсний өвөрмөц хийц загвартай хувцас өмсөх, элдэв өвөрмөц үнэт эдлэл хэрэглэх гэх мэтээр зориудын аяг гаргадаг.   УИХ гишүүн агсан М.Зэнээ, О.Дашбалбар нар тухай үедээ   PR-ын энэ аргыг  ашиглан шуугиан дэгдээж байсан билээ.
 

Өнгөөр хуурах арга – Тухайн улс үндэстний болон, олон нийт, бүлэг, хувь хүний эрхэмлэдэг өнгийг сурталчилгаандаа ашиглах замаар өөрийн мэрэгжил, албан тушаал, тухайн өдөр болон цаг үеийнхээ үйл явдлыг гэрчлэх PR хийдэг. Монголчууд цагаан, хөх өнгийг бэлэгддэг билээ. Жишээ нь:  “Хөх даалинбан тэрлэг”, Б. Ганбаатарын “Хөх цэрэг”, “Ертөнцийн гурван хөх”,  зэрэг бүтээлүүд, хүмүүсийн энгийн ухамсрын төвшинд яригддаг “Хөх тэнгэр минь өршөө”, “Сүүн цагаан сэтгэл” зэрэг хэллэг нь нь  энэ аргын үндэс болов уу?
 

Билэгдлээр хуурах – Азийн ард түмнүүдийн дунд түүний дотор монголчууд  бидний сэтгэлгээнд хамгийн ойр байдаг зөвхөн улс төрд ч бус нийгмийн бүхий л салбарт өргөн ашиглагддаг уламжлалт хэмээн үзнж болох соёл ёс заншилтай холбоотой ойлголт бол билэгдэл зүй юм. Билэгдэл зүй нь өөрөө PR-ийн шинжтэй өвөрмөц үзэгдэл болохын хувьд түүнд хамааралгүй юмс үзэгдэл олоход бэрх. Доктор профессор н. Дулам  зэрэг зарим судлаачид билэгдэлийг тал бүрээс нь  тусгайлан авч судалсаар байна. PR-т нэг талаас улс төрчийг үйл хөдлөл, хувцаслалт, үг яриа, хобби, шүтлэг, чадвар, мөрөөдөл зэргийг нь онцлон үздэг. Нөгөөтэйгээр тухайн улс орны онцлог, газар нутаг, яс үндэс, байгал цаг уурын нөхцөл зэрэгт тохирсон  бэлэгдлийг хэрэглэх нь хүн төрөлхтөний  сэтгэлгээний үнэт зүйл, үнэлэмжийн асуудал юм. Тооны, өнгөний, дүрсийн, зүг чигийн, цагийн, дохио зангааны, зөн совингийн гэх мэт олон билэгдлийн дунд хүмүүс оршдог учир үүнийг  PR болгон хэрэглэх нь тэдний нэг зуршил болсон зүйл. Улс төрчид ч үүний овжин ашиглаж ард түмний хуурсаар ирсэн.
 

Дайснаа төрүүлэх арга –  Энэ аргыг хэрэглэснээр өөрөө дайсантай болдог хэдий ч  цаад утгаараа улс төрчийн нэр хүндийн өсгөх байдлаар хийгддэг PR-т хамгийн удаан хугацаанд хэрэглэгдэж ирсэн арга. Энэ арга нь тухай улс төрчийнхөө имижийг бүрдүүлэхээсээ өмнө дайсныхаа хүчтэй, аюултай олон нийтэд нөлөөтэй, гэдгийг олон нийтэд гаргахыг хичээдэг. Дайсан нь уг улс төрчөөс ямагт илүү нэр хүндтэй, олонд зөвшөөрөгдсөн байж түүний ялах нь уг улс төрчийн нэр төрийн хэрэг болдог. Тэр том дайсантай байх нь ард түмнээ түүнээс хамгаалалах нь тухайн улс төрчид хувьд “том” дүрд тоглох тоглолтууд явагддаг. Манайд Гүндалай, Нямдорж хоёрын бие биенээ дайсагналцаж байсан нь  тэдний энэ аргаар имиджээ бүрдүүлж байгаагийн нэгэн илэрхийлэл.
 

Үгүйлэгдэх арга – Нийгэмд тухайн улс төрчийг мартуулахгүйн тулд түүний талаархи мэдээллийг үе үе сэргээж сануулж байдаг. Учир нь хэсэг хугацаанд алга болсон улс төрчийн талаар цуурхал шинжтэй мэдээлэл тараах замаар нийгмийн сэтгэл зүйг өдөөдөг. Үүгээрээ PR-чид тэднийг ард түмэн санагалзаж байгаа илэрхийлсэн уур амьсгалыг үүсгэж нийгмийн сэтгэл зүйгээр тоглодог бүрэн  зохион байгуулалттай арга. Саяхнаас 25-р суваг телевизээр ням гариг бүр Ерөнхийлөгч асан Н.Багабанди “Титэм үг” гэсэн өөрийн имиждийг баталгаажуулсэн нэвтрүүлэг хийлгэж байгаа нь улс төрөөс тур зуур амсхийсан түүний имижийг үгүйлэгдэх аргаар сануулж эхэлж буй санагдана. Энэ нөгөөтэйгээр дахин улс төрд хүчтэй орох нэг гарц болов уу? 
 

Үл мэдэх арга –Зарим хүмүүс улс төрчдийн нэр хүндийг унагах зорилгоор тэднийг өөрийгөө таньдаг, мэддэг, хамаатан гэх мэтээр харагдах нь сөрөг хүчинд нь сайхан өгш болох тал бий. Нөгөөтэйгээр улс төрчтэй ойр дотны холбоотой хэн нэгэн хүн нийгмийг цочроосон сенсаац үүсгэсэн тохиолдолд уг улс төрч нь тэр этгээдийн мэдэхгүй, танихгүй гэх мэтээр аяглах нь хувь хүнийхээ хувьд байж болохгүй мэт боловч улс төрийн PR-чид зөвшөөрдөг.  PR-чидийн үзэж байгаар  улс төрчдийн хувьд үл мэдэгч байж нэрээ цэвэр авч гарах нь өөрийгөө аврах арга бөгөөд ингэснээр тогтсон имижээ хадгалж үлдэж чаддаг. 

Дасгах арга – Хамгийн сайн улс төрч бол их юм хийсэн хүн бус их ярьж чадсан хүн л байдаг гэдэгтэй олон нийт санаа нийлэх байх. Иймээс нарийн логиктойгоор сурталчилгаа хийх маягаар хүмүүсийн санаа бодлыг дасгах ёстой гэж PR-чид зөвлөдөг.  

Мөлхөх арга – Заримтай аядуухан урагшлах нь хэт хүчтэй сурталчилгаанаас ашигтай байх тал бий. Монголчууд “Чулууг чулуу биш ус л дийлдэг” гэдэг шүү дээ.  Энэ арга нь нийгмийн байдал тогтвортой нөхцөлд хийх нь ашигтай бөгөөд буурь суусан улс төрчдөд тохиромжтой. Нөгөөтэйгээр сонгуулийн сурталчилгаа мэт хүчтэй улстөрийн үйл ажиллагаануудад ард түмэн уйдсан, залхсан, дүргүйцсэн үед хэрэглэх нь элбэг байдаг.  

Торнадо арга – Байгалийн элдэв гамшиг, гэнэтийн аюул осол,  зэргээс үүдэн нэр хүндээ өсгөх арга ард түмэнд дэмжлэг туслалцаа үзүүлэх, зохион байгуулалтын арга хэмжээ авах, өөрийн биеээр гамшгийн газар очих зэргээр өөрийгөө  тухайн асуудлыг шийдвэрлэхэд гол хүн гэдгийг харуулах замаар имижээ бүрдүүлэх явдал.
 

Манын арга – Улс төрчид олонд нэр хүндтэй хүмүүсээр өөрийгөө сурталчлуулах арга бөгөөд энэ нь эерэг сөрөг талтай байдаг. Ялангуяа сонгуулийн сурталчилгааны үед PR-ын энэ аргыг өргөн хэрэглэдэг. Үүнээс гадна урлагийнхан, сүүлийн үед залуу уран бүтээлчид нэр хүндтэй хүмүүсийг тоглолтондоо урьж шигтгээ хийх тэднээр өөрийнхөө тухай мэдээллийн хэрэгслэлүүдээр сурталчлуулах гэх мэт. 

Шүгэл үлээх арга – PR-чид энэ аргаар  сөрөг талынхаа улс төрчийн булхайг илэрхийлэх, унагах зорилгоор ихэвчлэн хөшигний цаана хийгдэг. Харин цаад утгаараа  хэн нэгний эрх ашгийг хөндөхболдог бөгөөд энэ тэдэнд дайсныг төрүүлж улмаар өрсөлдөгчидэд нь өөрийгөө нээн харуулах нэг боломж болдог байна.  Иймээс тухайн улс төрчийг муучлах зорилготой хүмүүсийг  авч ашилах нь шүгэл үлээх үйл явцын үндсэн элемент гэж үзүүштэй. Ихэнхдээ “шүгэл үлээгчид”-ийн ярьсан зүйл нийтийг хамарсан, ноцтой содон байх ёстой бөгөөд тэднийг өөрийнхөө өмнөөс яриулаад хаях ёстой гэж PR-чид өвлөдөг. Манайд үүнийг “Хүний гараар могой бариулах”  арга гэж нэрлэж болох мэт санагдана. 

Тархи угаах арга – Ялангуяа нийгмийн шилжилттэй уялдан олон нийт тодорхой үнэлэмжээ түр алдсан тохиолдолд аливаа байгаа нөхцөл байдлын үндсээр нь өөрчлөх замаар явагддаг. Хүмүүс нийгмийн ээдрээтэй байдалтай холбоотойгоор  үнэлэмжийн өөрчлөлт гарах нөхцөл бүрддэг нь энэ аргыг PR-чид өргөнөөр хэрэглэх боломжийг олгодог. Мөн түүнчлэн ядуурал ажилгүйдэл нь тархи угаах аргыг ашиглах нэг нөхцөл болдог. Энэ аргыг олон нийтийн мэдээллийн хэрэгслэл,  гудамжны зар сурталчилгаагаар ихээхэн хийдэг нь  боловсрол сул олон нийтэд  хамгийн ихээр нөлөөлдөг.

MEDIA RELATIONS

MR  гэдэг нь ОНМХ-тэй харилцах харилцааны тогтолцоо юм.

Өдгөө, таны өөрийн болон компаний идэвхтэй үйл ажиллагаа, бизнесийн амжилт  хэвлэл мэдээллийн үйл явцаас шууд шалтгаалах болжээ.

PR-ын үүднээс янз бүрийн ОНМХ-тэй нягт хамтран ажиллах явдлыг чухалд тооцдог. Энэ үүднээс MR гэдгийн хүрээнд:     

•    ОНМХ-ийн электрон болон бичмэл сан бүрдүүлэх;

•    ОНМХ-ийн төлөөлөгч буюу сэтгүүлчидтэй байнгын харилцаа тогтоох;

•    Мэдээ, мэдээлэл бэлтгэн боловсруулах;

•    Сонин хэвлэл, телевиз, радио, интернет зэрэг мэдээллийн хэрэгсэлд зориулан PR мэдээ материал, нийтлэл өгүүлэл болон төсөл хөтөлбөрийг тогтмол хэрэгжүүлэх;

•    Хэвлэлийн бага хурал, сэтгүүлчдийн аялал, дугуй ширээний хэлэлцүүлэг, товч мэдэгдэл зэрэг хэвлэлийн төлөөлөгч буюу сэтгүүлчдэд зориулсан арга хэмжээ зохион байгуулах ажлууд ордог.

Мөн ОНМХ-ийн мониторинг, үйлчлүүлэгчдийн үйл ажиллагаанд мэдээллийн хэрэгслээр явуулсан мэдээ мэдээлэл, суртачилгаанд дүн шинжилгээ хийх, контент анализ, өрсөлдөгчийн хэвлэлийн байр суурийн талаар судалгаа хийх үйл ажиллагаа энэ хүрээнд багтана.

GR БУЮУ ТӨРТЭЙ ХАРЬЦАХУЙ

Аливаа байгууллага, аж ахуйн нэгж үйл ажиллагаагаа тогтвортой явуулахын тулд төр засаг болон орон нутгийн засаг захиргааны газруудтай хэл амаа олох шаардлага байнга гардаг. Тэдэнтэй хэл амаа олохгүйгээр нэг ч алхам хийх хэцүүг хэн хүнгүй мэднэ. 

GR бол төрийн захиргааны институт, улс төрийн болон олон нийтийн бусад байгууллага, гзаруудтай тодорхой чиглэлийн дагуу хамтран ажиллах харилцааны арга, зарчмыг тэмдэглэсэн ойлголт юм.
 

GR ажиллагаа нь төрийн байгууллагуудад тодорхой зорилгоор харилцан нөлөөлөл үзүүлэхэд үлэмж ач холбогдолтой.

PR-ын бас нэг чухал үүрэг бол тухайн байгууллага, аж ахуйн нэгжийг ашиг сонирхлыг төрийн бодлого, үйл ажиллагаатай нийцүүлэхэд анхаарлаа хандуулах явдал оршдог. Тодруулбал, тухайн чиглэлээр хэрэгжүүлэх үзэл баримтлал нь дараах үйл ажиллагааг өөртөө багтаадаг.

·   Хөгжлийн кампанит ажлын стратеги боловсруулах;
·  Засгийн газар болон орон нутгийн засаг захиргааны үзэл хандлагад нийцүүлэн аж ахуйн эерэг имижийг бүрдүүлэх;
·  Аж ахуйн нэгжийн үйл ажиллагааны талаар засаг захиргааны ойлголтыг өргөжүүлэх зорилгоор, тэдэнд хандсан тайлан мэдээлэл, танилцуулга бэлтгэх, төлөвлөх;
 Орон нутгийн засаг захиргааны үзэл хандлагад нийцүүлэн хямралын PR менежментийн нөөц боломжийг бэлтгэн нөөцлөх зэргийг хийж байх хэрэгтэй юм байна.

ШОУ-УЛС ТӨР

Энгэрт зүүдэг янз бүрийн өнгөтэй тууз зүүлтийг соёл урлаг, нийгмийн зүтгэлтнүүд гэхээсээ илүү улс төрчид, тэдгээрийн санаачлагатай өрнүүлсэн жагсаал цуглаан, хурал хэлэлцүүлэг, шоунд ашиглах нь улам бүр олширчээ. Энгэрийн улаан, цэнхэр зүүлтээс нь тухайн улс төрийн хүчнийг аль талынх болохыг нь тодорхойлж болохын зэрэгцээ санаачилсан жагсаал цуглааны зорилго, агуулга, үэзл санааг нь хялбархан тодорхойлж болдог цаг үед бид амьдарч байна. Улс төр маш энгийн билэг тэмдгийн зүйл болон хувирч байна. 

Улс төр улам бүр хялбаршин шоужиж, дүрсжин виртуалжиж байгаагийн нэг илрэл бол телевиз, интернет дэх улс төрчдийн маргаан мэтгэлцээн, хэлэлцүүлэг, шоу арга хэмжээгүйгээр улс төрийг төсөөлөх боломж улам бүр хязгаарлагдаж буйгаас харж боломжтой.
 

Ингээд массын соёл бүхий нийгэмд улс төрийн амьдралд шинэ тутам нэвтрэх болсон шоу-улс төр, шоу-хэлэлцүүлэг хэмээх үзэгдлийн талаар онолын ойлголтыг авч үзсэн болно.
 

Шоу- улс төр
Нийгмийн өдөр тутмын амьдрал хаа сайгүй шоужиж байна. Шоу бол үзүүлбэр, арга хэмжээ юм. Бүх зүйлийг өвөрмөцөөр үзүүлэх нь түүний гол зарчим. Шоу нь зөвхөн урлаг соёл, ОНМХ-ийн хүрээнээс хальж нийгмийн бусад салбартай хоршин шинэ тутам үзэгдлүүдийг бий болгох болсон.
 

Орчин үед улс төрийн мэргэжлийнхэн болон PR-чид шоу-улс төр, PR шоу хэмээх үйл явцын талаар нилээн анхаарал хандуулах болсон. Угаас улам бүр шоу, зугаа цэнгээнгүйгээр массын соёл бүхий орчин үеийн нийгмийг төсөөлөх аргагүй болсон нөхцөлд улс төрийг шоужуулахгүйгээр улс төрд амжилт олох аргагүй болсон байна. Тэгээд ч шоу-улс төр нь “Цэнгэн хөгжилд тэгээд захир” гэх гол уриатай байдаг нь санамсаргүй хэрэг биш юм.  
 

Шоу-улс төр нь театрчилсан үзүүлбэр ба шоу бизнес гэх соёлын хоёр том хослолын үр дүн юм. Өөрөөр хэлбэл улс төр, театр, шоу-бизнес 3 нэгдэж нэг цогц болсон гэсэн үг. Улс төрийн тоглоомонд оролцогч жолоодогч, лидер, хамтрагч, шүүмжлэгч, өрсөлдөгч, аналитикч гээд тоглогч бүр өөрийн өвөрмөц дүрүүдтэй. Тэд улс төр хэмээх тайзан дээр хууль тогтоомж, тушаал захирамж, уламжлал зан үйл гээд тоглоомын дүрмийн дагуу тоглож байдаг.
 

Шоу хийгээд улс төр нь тоглоом юм. Шоу, улс төрд хэн их эдийн засаг, мэдээлэл, уран бүтээл, ур чадварын нөөцтэй нь ялах гэсэн хурц өрсөлдөөнтэй шинжээрээ адилхан. Тэрчлэн аль аль нь PR, сурталчилгаа, мэдээллийн хэрэгсэлгүйгээр амжилттай хөгжих боломжгүй нь тодорхой.
 

Шоу-улс төрд од хэмээх ойлголт багагүй ач холбогдолтой. Од гэдэгт амжилттай яваа хүн, бренд эзэмшиж буй томоохон байгууллага, нийгэмлэг ордог байна. Харин улс төрийн хувьд олон түмэнд танигдсан, нэр хүндтэй улс төрийн лидер, өндөр албан тушаалтнууд орохоос гадна зарим нөхцөлд шоу бизнес, кино, театр, спортын одод ч тооцогдох нь бий. Тэрхүү оддын тусламжтайгаар  үзэл санаагаа хялбархан борлуулах, нам хүчний имижийг өсгөх, олон нийтийн санаа бодлыг татах бололцоотой болдог. Оддоор дамжиж аливаа шоу амилж, түүний утга санаа баяжин тодордог аж. Улс төрийн шоуны хувьд аливаа одод нь эерэг дүр бүтээж, тодорхой сайн чанарыг эзэмшигч болж байдаг.
 

Улс төрийн шоу гэдэгт баярын жагсаал, нийгэм төрийн зүтгэлтэн, үндэсний баатрын хөшөө дурсгалын нээлтийн ёслол, улс төрийн намын их хурал, сонгогчидтой хийх нэр дэвшигчийн уулзалт, хүндэтгэлийн арга хэмжээ, эсэргүүцлийн цуглаан, жагсаалыг тооцож болно.
 

Улс төрийн шоу нь үзэгчдэд сонирхолтой, сэтгэл хөдөлгөсөн байж гэмээ нь өөртөө оноогоо цуглуулж, улс төрчдийн хувьд хүссэн үр дүндээ хүрнэ. Үүний тулд шоу цэнгээний тодорхой технологиудыг ашиглахаас гадна өөрийн зүгээс имиж, дүрийн хувьд ямар байхаа анхааралтай судалж, масст нийцтэй тэр дүр, тоглолтыг бүтээх нь чухал.
 
Виртуал шоу-улс төр ба хэлэлцүүлэг
Орчин үеийн билэг тэмдэгжсэн орон зайд үг яриа нь дүрсийн буюу видео-соёл гэх үзэгдэлтэй салшгүй холбоотой байх болсон. Медиакрати (мэдээллийн хэрэгслийн засаглал) эрин зуунд аливаа мэдээллийн эх сурвалж нь үндсэндээ дэлгэцийн мэдээллийн хэрэгсэл болж хувирсан. Телевиз, кино, компьютерийн дэлгэцийн өмнө хүмүүс амьдралын багагүй цаг хугацааг зарцуулах болов. Дэлгэцийн гол бүтээлд дүрс зураг, амилуулсан виртуал дүр, дүрсэлгээ орно. Дуутай хоршсон зураг дүрс нь вербал тэмдэгтийн бодвол агуу хүчийг өөртөө агуулж байдаг нь хэнд ч ойлгомжтой. Дэлгэцийн дүрс зургийн тусламжтайгаар биежсэн утга санаа, билэг тэмдэг нь массын соёлын бүхий л бүрдэл хэсгүүдтэй холбогдож, улам бүр өргөжин тэлж байна.
 

Массын хэрэглээ, массын мэдээллийн нийгэмд дүрслэлийн соёл уламжлалт мэдээллийн хэрэгсэл (сонин сэтгүүл, ном) төдийгүй хот суурин, ерөөс олон нийт масс буй бүхий л газарт оршин байх болсон аж. Орчин үеийн хот сууринд бүхэлдээ дүрслэлт ертөнц ноёрхож буйн хамгийн тод жишээ бол гудамж, тээврийн хэрэгсэл, худалдаа үйлчилгээний төвүүдэд рекламны гэрэлт болон зурагт самбарууд хаа сайгүй байршдгаас харж болно. Бүх нийтийн рекламжсан орчинд өсч буй хойч үе реклам сурталчилгааны үг уриа, дүр дүрслэлээр бодит байдлыг сэтгэж төсөөлөх болж. Зөвхөн реклам сурталчилгаа гэлтгүй дэлгэцийн дүрүүдийн нөлөөгөөр массын ухамсарт хэн нэгэн “од”-ын дүр, имижтэй этгээдийн тоглолтын тухай сэтгэлгээ улам бүр бэхжиж байна.
 

Шоу-улс төрийн нэг чухал бүрдэл хэсэг бол шоу-хэлэлцүүлэг юм. Орчин үед шоу-хэлэлцүүлгийг улс төрийн технологичид идэвхтэй ашиглаж байна. Шоу-хэлэлцүүлэг гэдэг нь телевизийн жирийн форум, мэтгэлцээн, хэлэлцүүлгээс хавьгүй өргөн утгатай ойлголт юм. Үүнд улс орныг хамарсан баяр ёслол хийгээд жагсаал цуглаан, бослого хөдөлгөөн зэрэг өнгө дүрслэл (туг далбаа, энгэрийн тууз, зурагт хуудас), дуу хөгжим (сүлд дуулал, ая эгшиг) ашиглаж үзэл санаагаа илэрхийлж буй бүхий л олон нийтийн арга хэмжээ цаашлаад флэш-мобыг хүртэл багтдаг. Мэдээж улс төрийн уран илтгэл, суртал ухуулга, сурталчилгаа зэрэг ямар нэг байдлаар массаас “алга ташилт” хүлээж байдаг уламжлалт арга хэмжээнүүд ч орно.
 

Шоу-хэлэлцүүлэг нь өвөрмөц сценари, “тоглоомын дүрэм”, үе шат, тусгай ойлголт хэллэг ашигладаг. Түүнийг бүтээх нь тодорхой үе шат, дэс дараалал бүхий нарийн үйл явц байдаг.
1.    Шаталсан стратеги төсөл боловсруулах.

•      Тодорхой бүлэг, этгээд, байгууллагыг имижтэй болгоход чиглэсэн маркетинг идэвхжүүлэлт хийх 
•      Сэтгэл хөдлөлийн өдөөх (шоуг массын сэтгэхүйд хүргэн идэвхжүүлэх сэтгэл зүйн-манипуляцийн арга хэмжээнүүд)
•      Драмчлан найруулсан төлөвлөгөө (сюжет зохиох, монтаж, үзэгдэлтэй хорших ая эгшиг, хөтлөгч гүйцэтгэгчээ сонгох)
•      Үзэгдэх байдлаа тодорхойлох (тайз засал, хувцасны загвар, тусгай эффектүүд бий болгох)
•      Бодит цаг хугацаа, дүрслэлтэй “од”-оо хоршин амилуулах
•      Харилцан коммуникаци хийх

2.    Перформанс буюу тоглолт (стратеги төлөвлөгөөг хэрэгжүүлэх)
         •    Олон нийтийг сэтгэл зүйн хувьд “халаах” – тизинг
         •    Шоуны үндсэн оролцогчдын нийтэд танилцуулах
         •    Дүрийн харилцан тоглолт хийх
        •    Тоглолтыг сэтгэл хангалуун болгохын тулд рамшуулан зоригжуулах (баяр хүргэх, шагнал урамшил, бэлэг гардуулах)
 

3.    Арга хэмжээний дараа: хоногшил, дурсамж, шоуны хоёрдогч дүрүүд
 

4.    Макро соёлын тэмдэгтийн талбартай (semiosphere) нэгтгэх: ишлэл үг, бичлэгийн хэсгийг бичвэрээр болон цахим хэлбэрээр хэрэглэгчдэд хүргэн хоногшуулах.
 

Шоу-хэлэлцүүлгийг дараах төрлүүд байдаг.

•      Телевизийн ток-шоу
•      “Ододтой шоу” (“Ододтой бүжиглэе”, “талбай дээр ододтой цуг” гэх мэт)
•      Карнавал
•      Сэдэвчилсэн шалгаруулалт шоу (Дуу, бүжиг, урлагийн янз бүрийн төрлийн олон улс, бүс нутаг, үндэсний уралдаант тэмцээн)
•      Бүтээлч багийн тоглолт (“Дэвжээ”, “АСК”)
•      Реалити шоу
•      Загварын шоу
•      Спортын шоу
•      Оюуны ухааны шоу
•     Танилцуулга шоу (шинэ худалдаа үйлчилгээ, үзэсгэлэн яармаг, кино, жүжгийн нээлтүүд)

PR-АГЕНТЛАГ, ТҮҮНИЙ БҮТЭЭГДЭХҮҮН ҮЙЛЧИЛГЭЭ

Овжин чанар  бол мэргэжлийн PR агентлагийн маркетинг болон хоршсон PR мэргэжилтнүүдийн харилцааг нэг үгээр ийнхүү тодорхойлж болно. Ажил хэргийн үр дүнгийн үнэлгээний объектив шалгуурын ил тод бус байдал, зах зээлийн тодорхойгүй орчин, өндөр үнэ хөлс зэрэг нь PR агентлагийн бүхий л үйл ажиллагааны хувьд өчүүхэн “нүгэл” л байдаг. Хэрэв PR агентлагт хандаж буй үйлчлүүлэгч "юу худалдаж авч буй"-гаа эрэгцүүлж үздэг бол нөхцөл байдал илүү тодорхой байхсан. Агентлагууд янз бүр байдаг шиг зарж буй “бараа” нь олон янз байх нь илэрхий юм. 

Зөвлөх агентлаг хийгээд хэрэгжүүлэгч агентлаг
Нэн тэргүүнд PR агентлагийг 2 бүлэгт хуваадаг. I бүлэгт техникийн түнш өөрөөр хэлбэл, нарийн тодорхой тогтоосон үйлчилгээ үзүүлдэг компани багтана. Тэдгээрийн үйл ажиллагаа нь агентлагийн үйлчилгээн дэх стандарт үнэлгээний хуудас /прайс лист/-ыг зохицуулах нэг бол үлэмж ховор тохиолдох зүйлийн цаг хугацааг хэмжихэд чиглэдэг. II бүлэгт зөвлөх компани буюу өөрийн үйлчлүүлэгчийн стратегийн түнш нь байдаг. Үйл ажиллагаа нь төсөлд зарцуулагдах цаг хугацааг үнэлэхэд чиглэдэг байна. 
 

Магадгүй дээрх ангилал нилээд хийсвэр болсон байж болох ч уг ойлголт агентлагийг харьцуулах боломжийг бидэнд олгож байна. Эхнийх нь зах зээлд нийтлэг гүйцэтгэгчид болох кейтиринг компани буюу арга хэмжээ зохион байгуулах, загварын компаниудыг өөртөө багтаадаг. Өөрийн үйлчилгээний үнийг идэвхтэй хамгаалах, үйлчилгээний нарийн тодорхой төрлүүдийг санал болгож байдаг. Уг бүлгийн компаниудын тогтоосон үнэ хөлс зохих агентлагийг сонгох гол шалгуур болж байдаг. 

Хоёрдугаар бүлэгт – консалтингийн нийтлэг компаниуд болох бага хурал зохион байгуулах, төрөл бүрийн семинар явуулах, ажлын өвөрмөц аргачлал боловсруулах, илтгэл зохиох болон бусад сургалт сурталчилгааны үйл ажиллагааны төрлүүдийг зохион байгуулагчид ордог. Тэд гэрээ тохиролцооны явцад өөрийн мэргэжилтний нарийн мэргэжлийн мэдлэг, туршлагыг үнэ хүргэхийг эрмэлздэг байна.
 

Эхнийх нь “та манай компанид ямар үйлчилгээ санал болгож байна вэ” гэсэн асуултад хялбар бөгөөд хурдан хариулдаг. Хоёр дахь нь зохих хариуг эргэлзэлгүй өгдөг хэдий ч урьдчилсан гэрээ тохиролцоо болон дүн шинжилгээ хийх тухайн ажиллаж байгаа салбарын иж бүрэн үнэлгээний бусад хэлбэрийг шаардах тохиолдол түгээмэл. Тэдний үзэж буйгаар ерөнхийдөө тухайн нөхцөл байдлаас бүх зүйл хамаардаг.
 

“Хэрэгжүүлэгч компани”, “зөвлөх компани” чиглэлийн агентлагийн шинж чанар нь тэдгээрийн бүтэц, үйл ажиллагааны чиглэл, шинэ төсөл хөтөлбөрт хандах хандлагаар тодорхойлогдоно. Зах зээл өөрөө тэдгээрийн хөгжил, төлөвшлийг тодорхойлж өгдөг байна.  Хоёр дахь хэв шинжийн компани нь зах зээлд нилээд зонхилдог. Хэдий “ухаалаг” үйлчилгээ бүхий агентлаг төдий хэмжээгээр өндөр шан харамж, нэр хүнд, орлого олж байдаг. Иймд дээрх төрлийн PR агентлагуудын хөгжил зах зээлийн хууль зүй тогтлоор явагддаг нь тодорхой.             
 

Үйлчлүүлэгчид шаардлагатай үйлчилгээ, үйлчлүүлэгчийн өмнөө тавьсан зорилго зорилтоос хамаарч PR хэрэгжүүлэгч эсвэл PR түнш, зөвлөх байх нь тодорхойлогдоно эсэн үг.

PR бүтээгдэхүүн
Бүтээгдэхүүн ¹1. Цаг хугацаа
Нэгдүгээрт үйлчлүүлэгч PR агентлагаас цаг хугацааг худалдаж авдаг. Компаниуд янз бүрийн шалтгаанаар тухайлбал, чухал PR зорилгыг хэрэгжүүлэхэд тодорхой үед зохих хамтран ажиллагч дутагдалтай, томоохон төсөл хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэхтэй холбогдон өндөр ачаалал, гэнэтийн, яаралтай зорилго зорилт хийгээд ажил үүргийн тогтсон хуваарилалт зэргээс шалтгаалан  цаг хугацаа хүрэлцэхгүй болдгийг байнга мэдэрдэг. Ер нь компани төдийгүй агентлагт ч ажлын 40 цаг /долоо хоногт/ хүрэлцдэггүй.
 

Хэрэв компанид нэгэн зэрэг хөрөнгө оруулагчдийн бага хурал, үйлчлүүлэгчдэд зориулсан арга хэмжээ зохион явуулах, олон шинэ бүтээгдэхүүн гаргах шаардлага тулгарвал өөрөө амжилгүй үлдсэн ойр зуурын ажил хэрэг, үл хүрэлцэх цагаа агентлагт “худалдах” хэрэг гардаг.

Бүтээгдэхүүн ¹2. Нөөц Хоёр дахь бараа бол нөөц юм. Хүн хүч ялангуяа зохих чадвар туршлагатай хүн хүч дутагдахад PR агентлагт хандах шалтаг үргэлж гардаг. PR агентлагтай хамтран ажилласнаар харилцааны /коммуникаци/ чанар болон идэвхийн түвшин үл буурах төдийгүй намжмал үе буюу сул нөхцөлд хэрэгтэй хүн хүчийг олох нөхцөл бүрдэнэ.
 

Барууны томоохон компаниуд PR үйл ажиллагаанд /фронтод/ төлөвлөсөн хүний тоо хэмжээ хүрэлцэхгүй үед орон тооны хуваарь гарган PR агентлагт хандан тухайн дутагдлыг нөхөх явдал түгээмэл байдаг.  

Бүтээгдэхүүн ¹3. Хурд
Агентлаг – сансрын хөлгийг тойрог замд гаргаж дараагийн буудалд хүргэхийн тулд харвасан зөөгч пуужин юм.
 

Компаниуд тухайлбал, хэвлэлийн бага хуралд бэлтгэх, үүсч буй хямралд аналитик шинжилгээ хийх, шаардлагатай хугацаанд мэдээ баримтыг багцлан боловсруулах зэрэгт үлэмж хурдтай хэмнэлээр ажлаа гүйцэлдүүлэхийг эрмэлзэх нь олонтаа. Энэ нөхцөлд агентлаг тэдгээрийн нэн хурдан хийх бөгөөд гэхдээ компаний мэргэжилтнүүд ажил хэргийг яаралтай дэглэмд оруулахыг хүсдэггүйг тооцох хэрэгтэй.
 

Заримдаа компаниуд томоохон хэвлэлийн бага хуралд бэлтгэх хэрэг гарахдаа бидэнд хандаж байсан. Чухал ажиллагаа тул яаралтай хийхийг шаардаж байв. Гэвч эхнээсээ бүхий л магадлалт үр дүн, тулгамдаж болох асуудлуудыг харгалзах, шаардлагатай холбоо харилцааг тогтоох, зохих мэдээ материалыг цуглуулах, бэлтгэх хэрэг гардаг. Тухайн хугацаанд тэд уг үйл ажиллагааг дан ганцаар хийж амжихгүй нь тодорхой юм.

Бүтээгдэхүүн ¹4. Технологи ба практик туршлага
Компаниуд агентлагаас онцлог технологийг худалдаж авдаг. Үүнд PR-ийн үр ашигтай байдлын үнэлгээний технологи ОНМХ-тэй ажиллах технологи, тусгай арга хэмжээ зохион байгуулах технологи зэрэг орно. Хоршсон мэргэжилтнүүдээс агентлагийн мэргэжилтний ялгагдах онцлог бол хоршсон мэргэжилтнүүдийн сургалт дадлагад жилийн хэд хэдэн удаа суух хэвшил, зан араншин зэрэг “улигт” /хар овоохой/ төлөөлөгчдийн ааш маягаас ангидаар агентлагийн мэргэжилтнүүдийн сургалт дадлага нь ажил хөдөлмөр нь байдаг. Шинэ зорилт зорилго бүхий шинэ үйлчлүүлэгч, өөрийн гэсэн шинэ хандлагатай компаний шинэ  хамтрагчид, өөрийн давуу талд нэг бүрчлэн анализ шинжилгээ хийсэн тендер – энэ бүхэн нь ”агентлагийн хүн хүч”-ний зүгээс зорилго зорилтыг маш өргөн цар хүрээнд шийдвэрлэх тэрчлэн янз бүрийн эх сурвалж бүхий мэдээллийг тухайн хүрээ хязгаар руу үр ашигтайгаар чиглүүлж болох технологийг зохион бүтээхэд сургадаг. Тухайн технологийг ашиглах практик туршлага хамгийн үнэ цэнтэй зүйл бөгөөд эцсийн дүнд үйлчлүүлэгчид л энэ нь хүрдэг юм.
 

Нөгөө талаас практик туршлага нь “бараа бүтээгдэхүүн” болж байдаг. Ямар нэгэн тодорхой салбарт туршлага байхгүй явдал PR агентлагт хандах үргэлжийн шалтаг шалтгаан болдог байна. Хамтын зохиол бүтээл төлөвлөх, хэвлэх, сэтгүүлчдийн аяллыг арга хэмжээний үүднээс нухацтай зохион байгуулах, бие даасан илтгэгчдийг урин томоохон бага хурал зохиох, хямралт нөхцөл байдлын үед олон хувилбараар үйл ажиллагааны хөтөлбөр боловсруулах гэх мэт.
 

Бүтээгдэхүүн ¹5. Холбоо харилцаа
Хамгийн шилдэг хэрэгжүүлэгчийн мэдлэг чадвар нэг бус төслөөр урт хугацаанд шалгагддаг. Тодорхой зорилготой сэтгүүлчдийн мэдлэг чадвар үлэмж үнэлэгддэг хэдий ч арга хэмжээг мэргэжлийн үүднээс зохион байгуулах, мэдээллийн учир шалтгаанд мэргэжлийн үүднээс хандан ажиллах явдлыг юугаар ч орлуулах аргагүй. Агентлаг өөрийн холбоо харилцааг зарах нь олонтоо бөгөөд үйлчлүүлэгч өөрийн “албан ёсны гүйцэтгэх ажил хэрэг”-ийг гүйцээхийн тулд түүнийг нь худалдан авахад хүрдэг байна.

Бүтээгдэхүүн ¹ 6. Шинэ сэргэг санаа, тал бүрээс харах чанар
Шинэ агентлагаас гол  хүсэн хүлээдэг зүйл бол – “аугаа санал санаачлага” юм. Агентлаг бол санаа санаачлагын банк юм. Зохиомол цуурхал, сэтгэл хөдлөм гарчиг, үл мардагдам арга хэмжээ. Зохиосон үйл ажиллагаа бүхэлдээ бүрэн хийгдсэн ч үйлчлүүлэгч сэтгэл дундуур үлдэж хэрхэвч болохгүй. “Санаа” бүр хэрэгжин биеллээ олох хэцүү. Гэхдээ хэрэв санаа санаачлага үнэхээр урагштай бол ямар ч онцгой , хүнд бэрхшээлтэй нөхцөл байдлыг авч үзэх хэрэггүй. Үйлчилгээний өмнөө тавьсан завсрын зорилгыг л авч үзэхэд тухайн ажлын үр дүнд үйлчлүүлэгч хангалтгүй санагдавч, агентлагтай хамтран ажиллахдаа үйлчлүүлэгч сэтгэл хангалуун үлдэх явдал маш чухал. Агентлагтай хамтран ажилласнаар тухайн үйлчлүүлэгч сэтгэл хангалуун байх явдал – агентлагийн амжилтын гол шалгуур мөн.
 

PR агентлагийн өөр нэг “бараа бүтээгдэхүүн”-д “тал бүрээс харах чанар” нягт холбогдоно. Компаний PR-ийн хэлтэс алба өөрийн байгууллагын бизнес үйл явцыг тал бүрээс нь чадамгай харах чадвар компаний хөгжлийн анхдагч нөөц юм. 
 

Бүтээгдэхүүн ¹7. Чадвар
Агентлагийн үйлчилгээг худалдаж авах гэдэг нь үндсэндээ түүний мэргэжилтнүүдийн мэдлэг, авъяас чадварыг худлалдан авна гэсэн үг. Гол нь зөвхөн танд хэрэгцээтэй тодорхой авъяас чадварыг худалдан авах ёстойг ойлгох нь чухал. Хэрэгтэй ач холбогдлыг тооцон таны санаснаас нилээд зөрсөн зайлшгүй гүйцэтгэх ажил ч байж болно. Төслөөс хамаарч янз бүрийн түвшинд мэргэжилтний зарцуулах цаг хугацаа болон үүрэг ролийг ихсгэх буюу багасгавал зохино.
 

“10 ассистент буюу туслах”. Техникийн төрөл ихтэй томоохон төслийн ажлыг агентлагийн зүгээс нилээд тооны ассистент туслахыг татан оролцуулах замаар гүйцэтгэх шаардлагатай.
 

“3 менежер”. Эксперт үнэлгээ шаардлагатай, төлөвлөлтийн томоохон хэсэгтэй төсөлд төслийн менежер чухал үүрэг рольтой. Ялангуяа тэд шинэ мэдээ мэдээллийг хүлээн авахаас хамаарч төслийн явцыг шуурхай, үр дүнтэй хэрэгжүүлэхэд нөлөөлдөг.
 

“1 хамтрагч түнш”. Агентлагийн хамтрагч түншийн мэдлэг чадварт – нарийн төвөгтэй томоохон зорилт, урт хугацааны төлөвлөлт багтана. Нэр томъёоноос хамаарч агентлагт хэрэгжүүлж болох үүрэг функцыг жишээлбэл агентлагийн захирал гэх байдлаар тодорхойлно.

Агентлагийн үйлчилгээг худалдаж авах хийгээд тухайн худалдан авалтын үнэ цэнийн тухай эрэгцүүлэхдээ зүйрлэвэл үргэлж олон давхрагат амтат боов мэт санаж хамгийн “амттай” хэсгийг хуваан авах буюу өөрт хэрэгтэй талаас нь анхаарч байх хэрэгтэй. Туслах, менежер, хамтрагч түнш нар нь төсөл бүрт байдаг нь санамсаргүй хэрэг биш. Гэвч тэдгээрийн оролцооны хэмжээ хязгаар таны “амттай” гэж үзсэн эсэхээс шалтгаалж тодорхойлогдоно.   

Бүтээгдэхүүн ¹8. Бүтэцжүүлэлт
Агентлагтай хамтран ажиллахдаа бүхий л PR хэлтэс тасгийн ажил байдлыг хэлбэржүүлэх түвшинд сайн ярилцдаг. Ажлын өмнөө тавьсан зорилтыг албан ёсоор тавих, гүйцэтгэх ажлыг нэг бүрчлэн хариуцах энэ бүхэн нь дэг журам, бүтэцлэг шинж чанарыг мэдрэх мэдрэмжийг төрүүлдэг. Ажлыг албан ёсны бүтэцжсэн түвшин, агентлагийн практик зорилтыг зохистойгоор шийдвэрлэх явдал нь хамтын ажиллагаанаас үйлчлүүлэгч сэтгэл ханамжтай хийгээд ханамжгүй байхын гол бүрдлийн нэг болж байдаг.    
 

Бүтээгдэхүүн ¹9. Уур амьсгал
Үйлчлүүлэгч нь хэн түүнд таалагдаж, хэнтэй байхдаа аятай тухтай мэдрэмж төрдгөөс шалтгаалан ямар нэг агентлагийг сонгож цаашлаад байнга хамтран ажиллаж байдаг. Агентлагтай бий болсон өвөрмөц, зөн билгийн шинжтэй хамтын ажиллагааны уур амьсгал үйлчлүүлэгчийн хувьд үнэт зүйл, үйлчилгээний жинтэй хэсэг болж байдаг. Баяр талархал, харилцааны хэв маяг, хувь хүнд анхаарал хандуулах аяс, элэгсэг чанар зэрэг нь бүхэлдээ бухимдал сэжгийг зайлуулж, баяр баясгаланг төрүүлсэн аятай, сайхан зүйл болдог юм.
 

Нэгэн бизнесмен – “хүмүүс бүхэл өдрийг нэг нэгэнтэйгээ тоглох боломжтой байхын тулд ажил хийдэг” гэж хэлжээ. “Агентлаг-Түнш”-ийн хожлын сайн тоглоом бол аль аль тал нь сэтгэл хангалуу байхад оршино.

Бүтээгдэхүүн ¹10. Харилцаа, учир холбогдлыг мэдрэх нь.
Үйлчлүүлэгч өөрийн компани болон хувь хүнийхээ хувьд түүнтэй харилцах харилцааг худалдан авдаг. Үйчилгээг худалдан авснаар бид тэрээр бидэнтэй харилцана гэж  хүлээж, итгэж найдаж байдаг. Бид зөвхөн үйлчилгээг  авах буюу үйлчилгээ үзүүлэгчийг сонгох үедээ өөрсдийн ач холбогдлыг мэдэрч байдаг бөгөөд энэ нь ч үйчилгээний чухал бүрэлдэхүүн болдог. Тухайлбал, таны компъютерийг хүргэж өгөх баталгаа, үйлчлүүлэгчээс үнэн сэтгэлийн хүндэтгэлийг олж буй тухай психоаналитикчийн мэдрэмж, өөрийн цор ганц хэрэглээг хангах хувийн сонирхол зэрэг нь чанартай үйлчилгээ мөн байлгүй яахав. Хүндэтгэлийг худалдан авах нь мэдээж боломжгүй хэдий ч үйлчлүүлэгчдийн хүндэтгэлгүйгээр урт хугацааны туршид амжилттай бизнес эрхлэх боломжгүй юм.